Mâm cơm Tết 3 miền có gì khác nhau

Tết là dịp để văn hóa ẩm thực Việt Nam lên ngôi. Bên cạnh những món ăn đặc biệt chỉ có trong những ngày lễ, ngày hội của các địa phương, mâm cơm, mâm cúng của người dân cũng không giống như thường ngày.

Không đơn giản chỉ là những bữa ăn gia đình, mâm cỗ ngày Tết chứa đựng nhiều ý nghĩa thiêng liêng. Là mâm cúng dâng lên tổ tiên để thể hiện lòng thành kính, là mong ước một năm mới ấm no trọn vẹn gửi gắm trong mâm cỗ đầy ắp thức ăn.

Dù mỗi nơi, mỗi miền, mỗi gia đình có một kiểu bài trí, chuẩn bị khác nhau nhưng nhìn chung nó vẫn mang những nét tương đồng nhất định. Điều này xuất phát từ khí hậu, môi trường và điều kiện sống của từng vùng miền.

Mâm cỗ miền Bắc

Ở miền Bắc, mâm cỗ ngày Tết thường tuân theo một nguyên tắc truyền thống: 4 bát, 4 đĩa (không kể xôi, nước chấm, dưa hành) tượng trưng cho tứ trụ, bốn mùa, bốn phương. Cỗ lớn thì 6 bát 6 đĩa hoặc 8 bát 8 đĩa tượng trưng cho phát lộc, phát tài. Có khi mâm cỗ lớn phải xếp cao đến 2, 3 tầng. Cỗ ngày xưa phải bày lên mâm gỗ hoặc mâm đồng, đi cùng với bát chiết yêu và đĩa cây mai.

4 bát cơ bản bao gồm: Canh bóng thả, chân giò hầm măng khô, mọc nấm thả và miến. 4 đĩa bao gồm: Thịt gà, nem rán, bánh chưng, giò lụa (hoặc chả quế, giò thủ). Ngoài ra, nhiều gia đình còn chuẩn bị thêm một bát su hào thái chỉ ninh kỹ, một bát chim hầm để nguyên cả con, một bát gà tần hay nhiều gia đình giàu có xưa còn bày thêm bào ngư, vi cá để mâm cỗ thêm đầy đặn, sang trọng.

Các món bày trên đĩa thường mang ra dùng trước, còn các món bày trong bát thì dùng sau.

Món tráng miệng có mứt sen, mứt quất, mứt gừng, chè kho... Tuy là nhiều món nhưng mỗi món chỉ bày vào một bát hay đĩa nhỏ nên mâm cỗ Tết vừa đa dạng, hài hòa, lại đẹp mắt.

Mâm cỗ miền Trung

Ngoài các khu vực đặc trưng như Huế và các tỉnh ảnh hưởng ít nhiều từ văn hóa miền Bắc, cỗ Tết miền Trung thường đơn giản hơn và thể hiện tinh thần tiết kiệm, sẻ chia. Các món ăn trên mâm cơm hay mâm cỗ thường được chia vào chén hoặc dĩa nhỏ vừa phải, nhưng món ăn lại rất đa dạng trong cách ăn.

Những món cơ bản thường thấy trong mâm cỗ miền Trung bao gồm gà luộc, thịt heo, bánh Tết, trứng chiên, đồ xào, ram cuốn, canh, rau sống, cơm trắng… Bên cạnh đó còn có các món mặn như: tôm rim, thịt kho Tàu, thịt hon, gà rán, thịt phay, nem, tré, thịt ngâm nước mắm…rồi có thêm các món đồ mộc như: măng khô xào thịt, mít trộn, giá xào nham... Thêm vào đó với thói quen “cuốn” trong văn hóa ẩm thực nên dù trong mâm cỗ Tết ở miền Trung cũng thường xuất hiện các món cuốn từ thịt như luộc cuốn bánh tráng, nem lụi cuốn bánh tráng, rồi thịt kho, cá kho, cá hấp cũng có thể cuốn chung với bánh tráng và rau sống.

Mâm cỗ miền Nam

Khác với miền Bắc, người miền Nam không quá tuân thủ các quy tắc khắt khe mà thường làm mâm cúng theo đúng điều kiện gia cảnh của mình.

Đặc trưng vùng miền cho khu vực miền Nam những sản vật phong phú và ẩm thực rất đa dạng. Vốn tính phóng khoáng, mâm cỗ của người miền Nam ít bị gò bó về nghi thức hơn so với các mâm cỗ vùng khác.

Món ăn được nhìn thấy nhiều nhất trong mâm cỗ và mâm cơm Tết miền Nam là thịt kho nước dừa và canh khổ qua (mướp đắng) nhồi thịt. Với món thịt kho, tùy từng nhà có thể kho chung với trứng luộc, trứng muối, cơm dừa… Còn món khổ qua sẽ giúp cơm Tết đỡ ngán. Với cái tên độc đáo, người dân tin rằng món ăn sẽ giúp gia đình vượt qua mọi khổ đau trong năm cũ.

Ngoài ra các mâm cỗ của người miền Nam còn có các món nguội như gỏi ngó sen, tai heo ngâm dấm, tôm khô – củ kiệu, giò heo nhồi, phá lấu, nem, lạp xưởng tươi…

Thay vì bánh chưng, người miền Nam thường ăn bánh tét vào năm mới. Bánh tét của miền Nam đa dạng về nhân lẫn cách gói từ nhân đậu xanh pha đậu đen hạt đến nhân chuối, nhân dừa, nhân trứng muối.

Món tráng miệng ở miền Nam cũng đa dạng với các loại mứt trái cây như: mứt dừa, mứt me, mứt mãng cầu, mứt củ năng, bánh ít ngọt, kẹo thèo lèo và kẹo chuối… Ngoài ra ở miền Nam còn có món tráng miệng rất đặc sắc đó là cơm rượu.

Bá Di (Tổng hợp)