Mỗi dịp Tết đến xuân về, trên ban thờ gia tiên của mọi gia đình người Việt đều bày biện mâm ngũ quả cúng tổ tiên. Để hiểu rõ hơn về ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày tết, PV báo Người Đưa Tin đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Cung Hà, phó chủ nhiệm bộ môn Cận Tâm Lý, Viện Nghiên cứu và ứng dụng Tiềm Năng Con Người.
Mâm ngũ quả ngày tết có nhiều ý nghĩa (Ảnh minh họa).
Theo ông Cung Hà, mâm ngũ quả ngày Tết- thể hiện cho 5 yếu tố Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trũ trong quan niệm của người Việt nói riêng và của văn hoá Á Đông nói chung. Mâm ngũ quả ngày Tết thường gồm 5 loại trái cây.
Tùy theo đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán và quan niệm của mỗi vùng mà có cách chọn các loại quả đặc trưng mang ý nghĩa riêng. Căn cứ theo màu sắc trong triết lý phương Đông mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau.
Nói thêm về ý nghĩa của mâm ngũ quả, ông Cung Hà cho biết ngũ quả được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân.
"Những loài quả được bày biện trên ban thờ là những sản vật được kết tinh từ mồ hôi, công sức của người dân lao động chắt chiu qua từng mùa vụ, để rồi khi xuân về là lúc người dân thành kính dâng lên ông bà tổ tiên”, ông Cung Hà chia sẻ thêm.
Theo ông Cung Hà, mâm ngũ quả ngày tết đều mang một nghĩa chung sâu sắc đó là thể hiện lòng hiếu thảo, ước mong những điều tốt lành cho một năm mới sắp tới.
Mỗi một loại quả được chọn bày biện trong mâm ngũ quả ngày Tết đều mang những ý nghĩa riêng:
+ Quả Lê: Vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
+ Quả Lựu: Nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.
+ Quả Đào: Thể hiện sự thăng tiến.
+ Mai: hạnh phúc, không cô đơn.
+ Quả phật thủ: Giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.
+ Táo: Có nghĩa là phú quý.
+ Hồng, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt.
+ Thanh long (rồng mây hội tụ): Thể hiện sự phát tài phát lộc.
+ Bưởi, dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
+ Nải chuối xanh như bàn tay ngửa: Hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
+ Quả trứng gà (hay Lê-ki-ma) như hình đào tiên: Lộc trời.
+ Sung: Gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.
+ Đu đủ mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.
+ Xoài có âm na ná như “xài”, cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.
Cũng theo lời chia sẻ của ông Nguyễn Cung Hà, tùy theo điều kiện hoàn cảnh và phong tục tập quán của từng vùng miền mà có cách bày biện mâm ngũ quả khác nhau.
Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Bắc
Ở miền Bắc, mâm ngũ quả ngày Tết thường có 5 loại quả như: Chuối, bưởi, đào, hồng, quýt. Cách trình bày truyền thống thường gặp là nải chuối được đặt ở dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các cây trái khác. Mâm ngũ quả đẹp là mâm ngũ quả có đủ màu sắc rực rỡ. Chính giữa nải chuối xanh thẫm là quả bưởi căng mọng hoặc quả phật thủ chín vàng nổi bật.
Mâm ngũ quả mỗi vùng có cách bài trí và lựa chọn loại quả khác nhau (Ảnh minh họa).
Những quả chín đỏ đặt xung quanh, những chỗ khuyết đặt xen kẽ quýt vàng, táo màu xanh hoặc những trái ớt đỏ mọng, hoàn thiện những nét trang trí cuối cùng.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Người dân miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc – Nam nên mâm ngũ quả ngày Tết bày biện đủ: Chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài.
(Ảnh minh họa).
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Người dân Nam Bộ rất cầu kỳ trong khâu lựa chọn những loại quả xuất hiện trong mâm ngũ quả cúng gia tiên. Do cách phát âm gần giống với từ “chúi” (thể hiện sự nguy khó) nên chuối là thứ quả không bao giờ xuất hiện.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam (Ảnh minh họa).
Mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Nam thường có các loại quả: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (theo câu: "Cầu sung vừa đủ xài"), thêm chân đế là 3 trái thơm (dứa), thể hiện sự vững vàng. Điều đặc biệt mâm ngũ quả ở miền Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh.
Theo ông Cung Hà, ngày nay hoa quả ngày càng phong phú, vì thế có thể mâm ngủ quả còn trở thành mâm thập quả. Thế nhưng, tên gọi “ngũ quả” đã đi sâu vào tiềm thức, tâm linh người Việt bao đời, tạo cho không gian thờ cúng gia tiên thêm phần tươi vui, ấm áp, rực rỡ.
Thanh Lam
