Vắc-xin Moderna ra đời dựa trên sự hợp tác kéo dài nhiều năm giữa Công ty Moderna và Viện Y tế quốc gia Mỹ (NIH) - Cơ quan Nghiên cứu Y sinh của Chính phủ Mỹ. Lúc đầu, Chính phủ Mỹ gọi nó là "vắc-xin NIH-Moderna Covid-19".
Trung tâm nghiên cứu vắc-xin của NIH có 3 nhà khoa học tham gia nghiên cứu cùng Công ty Moderna là Tiến sĩ John R. Mascola - Giám đốc trung tâm, Tiến sĩ Barney S. Graham (vừa nghỉ hưu) và Tiến sĩ Kizmekia S. Corbett - dạy tại đại học Harvard.
Họ đã cùng làm việc với các nhà khoa học tại Công ty Moderna để thiết kế chuỗi gene thúc đẩy vắc-xin tạo ra phản ứng miễn dịch. Chính vì vậy, NIH đề nghị 3 nhà khoa học này phải được cùng ghi tên trên "đơn xin cấp bằng sáng chế". Tuy nhiên, phía Moderna không đồng ý.
Cụ thể, hôm 9/11, hãng dược Moderna nộp đơn xin cấp bằng sáng chế vắc-xin phòng Covid-19 theo công nghệ ARN thông tin (mRNA) của mình. Tuy nhiên, khi xem xét các đơn này, nhóm vận động người tiêu dùng Public Citizen phát hiện, Moderna đã gạt tên các nhà khoa học thuộc NIH khỏi một số bằng sáng chế.
Các loại vắc-xin và thuốc thường được bảo hộ bởi nhiều bằng sáng chế. Trong trường hợp vắc-xin mRNA, Moderna nộp đơn xin cấp 4 bằng sáng chế nhưng chỉ công nhận sự đóng góp của các nhà khoa học NIH ở 1 bằng.
Moderna cho biết: "Thành thực mà nói, những cá nhân này (bên NIH) không đồng sáng chế trong thiết kế chuỗi gene thúc đẩy vắc-xin tạo ra phản ứng miễn dịch".
Một quan chức Chính phủ Mỹ tiết lộ, NIH đã đàm phán với Moderna trong hơn 1 năm để cố gắng giải quyết tranh chấp.
Trong khi đó, Public Citizen kêu gọi NIH hành động để khẳng định vai trò của các nhà khoa học chính phủ trong quá trình phát minh vắc-xin phòng Covid-19. Nếu chứng minh được các nhà khoa học này có vai trò lớn trong quá trình phát minh vắc-xin, Chính phủ Mỹ sẽ có quyền tác động đến giá bán cũng như năng suất sản xuất vắc-xin Moderna trong tương lai.
"Chúng tôi mong ngài công khai làm rõ vai trò của NIH đối với quá trình phát minh vắc-xin và giải thích các bước ngài dự định thực hiện để đảm bảo đóng góp của các nhà khoa học liên bang được công nhận đầy đủ, kể cả các biện pháp pháp lý", Public Citizen viết trong thư gửi Giám đốc NIH Francis Collins.
Không rõ khi nào Văn phòng sáng chế và nhãn hiệu sẽ công nhận bằng sáng chế vắc-xin Moderna. Nếu hai bên không đạt được thỏa thuận vào thời điểm bằng sáng chế được cấp, chính phủ Mỹ có thể sẽ phải quyết định đưa vụ việc ra tòa.
Cuộc chiến về bản quyền diễn ra trong bối cảnh chính phủ Mỹ và nhiều quốc gia khác đang ngày càng thất vọng về những nỗ lực hạn chế của Moderna trong việc cung cấp vắc-xin cho các nước nghèo.
Moderna đã nhận được gần 10 tỷ USD tài trợ của người đóng thuế, bao gồm 1,4 tỷ USD để phát triển, thử nghiệm vắc-xin và 8,1 tỷ USD để cung cấp nửa tỷ liều vắc-xin cho chính phủ Mỹ. Công ty này đã thu về lợi nhuận khổng lồ trong 2 năm đại dịch hoành hành khắp thế giới với các hợp đồng cung cấp vắc-xin trị giá khoảng 35 tỷ USD đến cuối năm 2022. Chỉ riêng với vắc-xin phòng Covid-19 đã mang lại doanh thu 18 tỷ USD cho Moderna trong năm 2021.
Minh Hoa (t/h theo VnExpress, Tuổi Trẻ)
