Trong khi các số liệu thực tế lại dẫn đến một khẳng định khác, rằng tăng thuế cao đột ngột có thể làm tăng lượng tiêu thụ thuốc lá lậu trên thị trường và gây thất thoát lớn cho nguồn thu ngân sách Nhà nước.
Thuốc lá lậu và những lần tăng thuế
Phát biểu tại hội thảo "Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá" vừa diễn ra tại Hà Nội, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lí Thị trường (Bộ Công thương), cho biết, trong giai đoạn 5 năm 2019-2023, các lực lượng chức năng đã bắt giữ được 59.637 vụ buôn lậu thuốc lá, đưa ra truy tố, xét xử nhiều tổ chức, cá nhân, tịch thu nhiều phương tiện vận chuyển. Tổng số thuốc lá nhập lậu bị bắt giữ là 37,5 triệu bao, số lượng bị tiêu hủy là 22,1 triệu bao. Trước đó, năm 2016, khi Việt Nam tăng thuế TTĐB từ 65% lên 70%, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy đã tăng từ 6,8 triệu bao năm 2016 lên gần 7,5 triệu bao trong năm 2017.
Hành vi buôn lậu thuốc lá vẫn còn diễn ra phức tạp bởi lợi nhuận cao vì trốn thuế.
Đến năm 2019, khi tăng thuế từ 70% lên 75%, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ gần 1,4 triệu bao trong năm 2019 lên hơn 5,1 triệu bao vào năm 2020 và lên gần 6,6 triệu bao ở năm 2021.
Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng tăng thuế thuốc lá không làm tăng buôn lậu vì số lượng thuốc lá nhập lậu bị tiêu hủy giảm từ khoảng 6,4 triệu bao (năm 2018) xuống gần 1,4 triệu bao (năm 2019) mặc dù thời điểm này không có sự tăng thuế.
Giải thích về con số này, các chuyên gia cho biết, thời điểm giữa năm 2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành thí điểm bán đấu giá thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu để xuất khẩu theo Quyết định 20/2018/QĐ-TTg . Đó là lý do số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy giai đoạn từ năm 2018 đến năm 2019 bị trũng xuống, chứ không phải là tình hình buôn thuốc lá lậu giảm trong giai đoạn này. Đến giữa năm 2020 thì dừng việc thí điểm này nên cuối năm 2020 số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng lại lên 5,1 triệu bao.
Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lí Thị trường cho biết, tình trạng buôn lậu thuốc lá vẫn còn phức tạp vì còn nhiều lỗ hỏng tạo điều kiện cho người buôn lậu.
Nói rõ về tình trạng buôn lậu thuốc lá ở thị trường Việt Nam, ông Kiều Dương cho biết bên cạnh yếu tố khách quan như vùng biên giới rộng, các quốc gia lân cận không có chính sách phòng, chống thuốc lá lậu kiên quyết như Việt Nam, thì lợi nhuận buôn lậu thuốc lá là rất lớn, lớn hơn cái giá mà người buôn lậu phải trả nếu như bị phát hiện và xử phạt.
Lộ trình và mức tăng thuế nào cho Việt Nam?
Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch của PwC Việt Nam đưa ra nhận định: "Việt Nam trải qua rất nhiều cuộc cải cách thuế và đặc biệt thuế TTĐB ở thuốc lá. Tuy nhiên mức tăng thuế của chúng ta không tăng nhanh như đề xuất lần này của dự thảo".
Nếu thuế TTĐB thuốc lá tăng quá nhanh theo 2 phương án của Bộ Tài chính, sẽ dẫn đến nhiều tác động tiêu cực.
Cụ thể, ở cả 2 phương án tăng thuế của Bộ Tài chính, sản lượng thuốc lá hợp pháp đều giảm mạnh vào năm 2030: thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế.
Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch của PwC Việt Nam đưa ra các bằng chứng khi giá thuốc lá hợp pháp tăng, rủi ro cao người tiêu dùng sẽ chuyển sang dùng thuốc lá lậu.
Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025.
Tại Hội thảo "Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá", mô hình phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính) cũng được đưa ra để tham khảo với kết quả là sản lượng hợp pháp giảm mạnh, thuốc lá lậu lại tăng lên nhanh chóng khi điều chỉnh thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá theo đề xuất hiện nay.
Một khi rơi vào tình trạng thuốc lá lậu chiếm lĩnh thị trường, ngành thuốc lá hợp pháp suy giảm mạnh, ngân sách Nhà nước bị thất thoát nghiêm trọng do tăng thuế sốc, việc giải quyết những hệ quả tiêu cực này là không hề đơn giản.
Vì thế, cơ quan quản lí Nhà nước nên tham khảo các phân tích, mô hình hiện tại để có chính sách tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá phù hợp hơn, nên được thực hiện từng bước, với mức độ vừa phải, có lộ trình hợp lý và có tính định hướng dài hạn.
Hạ My
