Thức quà thơm mềm mang hương vị dân dã
Khi làng quê còn chìm trong màn đêm tĩnh lặng, tiếng côn trùng rả rích vang lên giữa khoảng không, thì ở thôn Tiến Thịnh, xã Sơn Tiến, tỉnh Hà Tĩnh, lửa bếp đã bập bùng sáng trong gần chục căn nhà. Đó là khung cảnh quen thuộc mỗi đêm tại xóm nhỏ này, nơi chỉ còn gần 10 hộ gia đình vẫn kiên trì với nghề làm bánh mướt thủ công.
Bà Bắc làm bánh mướt trong căn bếp nhỏ mỗi đêm.
Trong số những có "thâm niên" của làng, bà Trần Thị Bắc, 60 tuổi, cho biết nghề này đã gắn bó với gia đình gần 100 năm. Từ mẹ truyền lại cho bà, rồi đến nay, cả ba chị em gái của bà đều cùng nhau giữ lửa bếp bánh.
Tuổi đã cao, mái tóc đã lốm đốm bạc, nhưng đôi tay bà vẫn thoăn thoắt, linh hoạt một cách đáng ngạc nhiên. Từng động tác tráng bột, khều bánh đều dứt khoát, thuần thục như một thói quen đã ăn sâu vào máu thịt.
"Nghề này không khó, chỉ cần khéo léo, tỉ mẩn và kiên trì thì bánh làm ra sẽ rất ngon", bà Bắc vừa nói, vừa nhanh tay lật chiếc bánh nóng hổi ra khỏi nồi.
Bánh mướt Tiến Thịnh không chỉ đơn thuần là món ăn sáng mà còn là niềm tự hào của người dân nơi đây. Thứ bánh trắng mịn, dẻo mềm và thơm mùi gạo mới rất riêng, khác biệt hoàn toàn so với các loại bánh cuốn, bánh ướt khác.
Bí quyết tạo ra vị mềm, dẻo, thơm của bánh mướt là từ khâu chọn nguyên liệu.
Bà Bắc cho biết, người Tiến Thịnh thường dùng một loại gạo đặc trưng, được nhập từ Đức Thọ. Loại gạo này không được cứng quá cũng không được dẻo quá, phải đạt được một độ "vừa phải" nhất định để khi xay và tráng bánh, bột sẽ có độ dẻo, dai hoàn hảo.
Để có những mẻ bánh ngon, khâu chuẩn bị đã phải bắt đầu từ ngày hôm trước. Gạo mua về phải được ngâm trong nước sạch. Sau đó, xay thành bột và tiếp tục ngâm thay nước 3 - 4 lần nữa cho đến khi nước trong hoàn toàn.
Tất cả công đoạn chuẩn bị phải hoàn thành trong ngày để rạng sáng hôm sau kịp tráng bánh. Quá trình ngâm, xay bột này không chỉ giúp gạo nở đều mà còn loại bỏ những tạp chất để bánh làm ra trắng và thơm.
"Từ khâu ngâm gạo, xay bột, pha nước theo tỷ lệ đến việc giữ lửa, mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự khéo léo, chăm chút. Nhờ vậy, bánh mướt của làng dẻo, mềm mịn, được thương lái và người dân ở khắp các chợ xa gần ưa chuộng", bà Bắc chia sẻ.
Bánh sau khi chín, trải ra mâm và được cuộn lại thành từng cái.
Bánh mướt Tiến Thịnh thường được ăn kèm hành phi và nước chấm. Hành phi được làm từ hành tăm, một loại hành đặc trưng của vùng đất Hà Tĩnh, được phi vàng giòn rụm, thơm lừng.
Còn nước chấm, mỗi nhà lại có một bí quyết riêng, thường được pha chế từ nước mắm tuyển chọn, ớt tươi, chanh và đường... tạo nên vị mặn, ngọt, chua, cay vừa đủ, vô cùng hấp dẫn và cuốn hút.
Gánh nặng mưu sinh và nỗi niềm trăn trở giữ nghề
Mỗi ngày, sau khi làm xong những mẻ bánh nóng hổi, bà Bắc lại tất bật chuẩn bị mang ra chợ sớm. Một phần bánh được bà bán ở chợ, phục vụ khách lẻ, phần còn lại được các thương lái từ khắp nơi như Hà Tĩnh, Nghệ An lấy sỉ hoặc nhập cho các nhà hàng, quán ăn.
Mỗi ngày, tùy vào đơn đặt hàng, bà Bắc có thể làm được từ 20 đến 40kg bánh, thu về từ 140.000 đến 300.000 đồng tiền lời. Số tiền này không nhiều, nhưng đủ để bà trang trải cuộc sống, chăm lo cho gia đình và có một công việc để làm.
"Bán chạy nhất là cách đây 15 năm, làm bao nhiêu hết bấy nhiêu, bán mệt nghỉ. Giờ thì cần thời điểm, như sau Tết sẽ bán chạy hơn", bà Bắc tâm sự.
Sau khi hoàn thành, bà Bắc đưa ra chợ để bán cho người dân.
Thế nhưng, đằng sau niềm vui về một nguồn thu nhập ổn định là nỗi niềm lo lắng khôn nguôi. Nghề làm bánh mướt hiện nay chỉ được duy trì bởi những phụ nữ đã ngoài 50.
Thu nhập thấp cùng với sự vất vả, phải thức khuya dậy sớm, khiến những người trẻ không còn mặn mà. Phần lớn họ đều chọn rời quê đi làm ăn xa, tìm kiếm những công việc có thu nhập cao hơn, nhàn hạ hơn.
Bà Nguyễn Thị Trang, 60 tuổi, một người làm bánh lâu năm khác, ngậm ngùi: "Già rồi, có công việc làm là vui, lại có thêm thu nhập, tiếp nối nghề của mẹ để lại. Nhưng rồi mai sau, ai sẽ giữ lửa bếp bánh này?".
Câu hỏi của bà như một tiếng thở dài, không chỉ là nỗi lo mất đi một nguồn thu nhập mà còn là nỗi lo khi nhìn thấy một nghề lâu năm, một nét văn hóa của làng đang dần mai một.
Những người phụ nữ thôn Tiến Thịnh vẫn miệt mài giữ lửa thức quà quê.
Nghề làm bánh mướt vất vả, nhưng với những người phụ nữ thôn Tiến Thịnh, đó không chỉ là gánh nặng mưu sinh. Đó là niềm tự hào, là một phần hồn cốt của quê hương. Họ vẫn miệt mài giữ lửa, không chỉ để làm ra những mẻ bánh thơm ngon, mà còn để giữ lại nghề mà các bà, các mẹ đã truyền lại.
Hương vị bánh mướt Tiến Thịnh hôm nay không chỉ là vị của gạo, của nước mắm, của hành phi. Nó còn là vị của tình yêu nghề, của sự kiên trì và hy vọng về một tương lai tươi sáng hơn cho nghề lâu năm. Và có lẽ, chính những câu chuyện, những nỗi niềm ấy đã làm cho món bánh mướt này trở nên đặc biệt, khiến bất cứ ai đã từng ăn một lần đều không thể nào quên.
Bà Tống Lệ Hằng, Phòng Văn hóa UBND xã Sơn Tiến, cho biết đến nay, nghề làm bánh tại thôn Tiến Thịnh vẫn chưa được công nhận là làng nghề truyền thống. Tuy nhiên, nghề này đã xuất hiện từ rất lâu trước đó, góp phần làm đặc sắc nền ẩm thực quê hương. Nghề đang được duy trì bởi 8-12 hộ dân và bởi các phụ nữ đã ngoài 50.
