Trả lời phỏng vấn PV Người đưa tin, TS.Cao Sĩ Kiêm, nguyên thống đốc NHNN cho rằng, cam kết hạ lãi suất cho vay xuống 15% của thống đốc Nguyễn Văn Bình mang tính đề nghị và khuyến khích các ngân hàng thương mại chứ không phải là một mệnh lệnh hành chính. TS.Kiêm còn cho biết thêm, trong điều kiện cho phép, NHNN nên có những động thái, quyết định dứt khoát, cụ thể trong việc điều chỉnh hạ lãi suất để cứu nền kinh tế, tạo điều kiện cho doanh nghiệp được tiếp cận với vốn vay lãi suất thấp. Nếu làm được như thế, cơ hội phục hồi nền kinh tế sẽ đến rất gần và tránh tình trạng ngân hàng thương mại làm loạn như hiện nay.
Các ngân hàng đang hạ lãi suất cho vay
Cần mạnh tay để hạ lãi suất
Ông đánh giá như thế nào về cam kết của thống đốc NHNN là áp trần lãi suất cho vay xuống 15%/năm và ổn định trong một năm?
Thời gian qua, tôi quan tâm đến mảng này và thấy hình như chúng ta đang hiểu sai ý của thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình khi nói đến vấn đề hạ lãi suất cho vay xuống 15%/năm và trong vòng một năm. Nhiều báo đã trích dẫn một cách thiếu trọn vẹn, dẫn đến sai ý của thống đốc nên hiểu sai vấn đề. Chúng ta cần hiểu rõ, cam kết này được ông Nguyễn Văn Bình nói trong hoàn cảnh nào? Đó là khi ông trả lời câu hỏi của một giám đốc doanh nghiệp rằng “Thưa thống đốc, liệu lãi suất cho vay có giảm xuống được 15% trong vòng một năm được không?”. Và ông Bình đã trả lời theo hai ý, thứ nhất là đảm bảo ổn định một năm, thứ hai là trong vòng một năm đó nếu kéo xuống được nữa thì vẫn kéo. Ông Bình trả lời theo hai ý như vậy. Còn nếu trả lời rằng cam kết ổn định 15% trong vòng một năm là không nên, vì khi lạm phát xuống thì lãi suất sẽ xuống theo, chứ còn khi lạm phát xuống 6-7% mà lãi suất vẫn để 15% thì doanh nghiệp sẽ bị thiệt, chứ không phải ổn định như thế là tốt đâu.
Theo tôi thì cần phải hiểu cả vế đằng sau mà ông Bình trả lời doanh nghiệp đó, có thể sẽ giảm lãi suất xuống nữa, nhanh nữa nếu điều kiện cho phép.
Thống đốc NHNN có quyền hành trong việc quyết định tăng giảm lãi suất của các ngân hàng thương mại, vậy theo ông vì sao ông Bình lại chỉ đề nghị chứ không đưa ra một mệnh lệnh hành chính như một quyết định?
Lãi suất ngân hàng có hai loại, ở đây tôi chỉ nói đến loại thứ nhất, là khi người ta đã ký hợp đồng lãi suất, ví dụ như doanh nghiệp A ký hợp đồng vay vốn với ngân hàng B với lãi suất N chẳng hạn thì rõ ràng đây là một hợp đồng có tính dân sự. Còn khi NHNN yêu cầu chia sẻ trách nhiệm thì bản thân ông thống đốc chỉ có thể khuyên hoặc đề nghị chứ không thể áp dụng mệnh lệnh hành chính rằng ngân hàng B phải hạ lãi suất trong cái hợp đồng cho vay đã ký với doanh nghiệp A được. Chính vì là khuyên, đề nghị chứ không phải là quyết định nên các ngân hàng thương mại tùy từng điều kiện cụ thể có thể thực hiện đề nghị đó hoặc không thực hiện, hoặc thực hiện theo những tiêu chuẩn này tiêu chuẩn khác... chứ nó không có tính chất ràng buộc như một pháp lệnh, một nghị quyết hay một quyết định của NHNN được.
Trong Luật Ngân hàng có nói rõ, trong điều kiện lãi suất ảnh hưởng đến chính sách tiền tệ thì NHNN có quyền điều chỉnh lãi suất theo từng trường hợp cụ thể. Anh điều chỉnh trước khi họ làm hợp đồng vay vốn, chứ nếu điều chỉnh sau khi đã làm hợp đồng là không đúng luật. Lúc đó, NHNN chỉ có thể khuyên họ, đề nghị, khuyến khích ngân hàng thương mại điều chỉnh hợp đồng đó với một lãi suất phù hợp mà thôi.
Còn nếu NHNN ra quyết định rằng trong điều kiện hiện nay, NHNN sẽ điều chỉnh lãi suất như thế này, thì sau khi có quyết định đó các ngân hàng cứ thế mà làm. Trong trường hợp như hiện nay, khi Thống đốc ngân hàng không đưa ra quyết định thì chỉ có thể khuyên ngân hàng thương mại điều chỉnh lãi suất.
Có chuyên gia cho rằng cam kết của thống đốc NHNN về việc hạ lãi suất cho vay xuống 15% vừa thừa vừa thiếu. Thừa vì trong bối cảnh hiện tại mục tiêu đó dễ dàng đạt được trong một năm. Thiếu vì lẽ ra có thể giảm sâu hơn nữa và thời gian dài hơn nữa để doanh nghiệp có thể phát triển kinh tế chứ không phải là 15% trong một năm. Ông đánh giá như thế nào về điều này?
Như tôi đã nói ở trên, nghĩa là chúng ta cần hiểu đầy đủ hai ý trong câu nói của ông Thống đốc và hoàn cảnh cụ thể ông ấy phát biểu. Rõ ràng, trong ý thứ hai, ông Bình có nói đến việc sẽ hạ lãi suất xuống sớm hơn nếu điều kiện cho phép.
TS. Cao Sĩ Kiêm, nguyên thống đốc NHNN
Cần có “chiếc gậy” đủ mạnh để điều hành lãi suất
Từ việc các ngân hàng thương mại đang khá tự do trong việc điều chỉnh lãi suất, cũng như “kén chọn” doanh nghiệp cho vay, theo ông, liệu có sự bất cập trong việc điều hành tài chính, tiền tệ hiện nay?
Tôi cho rằng vẫn còn những bất cập trong việc điều hành tài chính tiền tệ ở nước ta hiện nay. Đó là việc chưa cụ thể hóa và hướng dẫn ngân hàng thương mại thực hiện việc điều chỉnh lãi suất. Mặc dù hiện tại đang hướng đến việc điều chỉnh lãi suất cho vay xuống 15% nhưng không phải nói vậy là xong. Theo tôi, để điều hành tốt, để có lợi cho doanh nghiệp, cho ngân hàng thì cần phải cụ thể hóa nó ra, cái nào là 15%, cái nào không phải 15% hay là tất cả cho vay đều 15%. Tôi tin rằng nếu có những hướng dẫn cụ thể đó thì các ngân hàng không thể “tự tung tự tác”, không làm loạn như bây giờ. Lẽ ra, cần đưa ra một hướng dẫn cụ thể để đảm bảo tính thống nhất, các ngân hàng chỉ việc căn cứ vào đó mà làm.
Tôi nói ví dụ NHNN khống chế lãi suất huy động 9%/năm, và bảo các NHTM cho vay tối đa 15%/năm, mà không có chế tài xử lý thì chẳng ngân hàng nào thèm nghe. Cho nên, Thống đốc phải ra lệnh cho các NHTM thực hiện hạ lãi suất, chứ không phải chỉ là đề nghị. Có thể, NHNN đưa ra chương trình cho NHTM vay vốn lãi suất thấp và bắt buộc họ cho vay ra cũng thấp.
Ở đây, điều hành thị trường tiền tệ bằng mệnh lệnh hành chính chưa đủ, cần có quy định của luật pháp. Luật Dân sự quy định các tổ chức tín dụng, ngân hàng không được cho vay vượt quá 150% lãi suất cơ bản của NHNN. Do vậy, muốn có lãi suất vay 12%, thì NHNN ấn định lãi suất cơ bản là 8%. Phải dùng luật để điều hành thị trường, chứ 2 năm nay, NHNN điều hành kiểu gì mà để các NHTM phá rào hết, sau đó lại đồng tình cho các NHTM tự thỏa thuận lãi suất cho vay. Rõ ràng NHTM phạm luật, sao lại nói là đồng thuận? Và chính NHNN cũng phạm luật trong vấn đề này. Trước đó, NHNN cũng từng tuyên bố áp dụng lãi suất thị trường, dẫn tới các NHTM mở cửa cho vay lãi suất tùy hứng.
Cho nên, cần phải có cơ sở luật pháp quy định về lãi suất và quản lý theo pháp luật, chứ không thể để ngân hàng cho vay tùy tiện như hiện nay. Nếu quy định pháp luật không phù hợp thì phải kiến nghị sửa đổi.
Trong cơ chế thị trường như hiện nay, ông có cho rằng việc sử dụng mệnh lệnh hành chính trong quản lý tiền tệ là cần thiết, và nó có đi trái với quy luật thị trường không, thưa ông?
Trong kinh tế thị trường, không phải lúc nào cũng có thể dùng mệnh lệnh hành chính, nó cũng có những ngoại lệ. Khi mà tình hình bế tắc hoặc có những biến động bất thường, nền kinh tế chững lại thì những người quản lý tài chính, tiền tệ có quyền ra mệnh lệnh hành chính. Mệnh lệnh hành chính phải giao đúng người, đúng việc và đúng vấn đề.
Việc để NHTM huy động và cho vay với lãi suất cao, rõ ràng ảnh hưởng lớn đến việc phát triển kinh tế, nếu không muốn nói là giết chết nền kinh tế. Theo ông, trách nhiệm của ngân hàng nhà nước mà thống đốc trong việc này như thế nào?
Nếu mà nói về lãi suất của ngân hàng trung ương cao, ngân hàng thương mại cao thì rõ ràng có trách nhiệm của ngân hàng nhà nước và có trách nhiệm của người đứng đầu NHNN. Đặc biệt trong vấn đề điều chỉnh nhanh lãi suất để phù hợp với điều kiện thực tế là có trách nhiệm của NHNN. Trong điều kiện cho phép nhưng anh lại không hạ lãi suất thì đó là trách nhiệm của anh, anh có tội với nền kinh tế.
Hà Khê (thực hiện)
