Nhà biên kịch Trần Đình Ngôn: Miệt mài thắp lửa đam mê

Mê chèo từ ngày còn nhỏ

Nhiều người đã hỏi “vua chèo”, sao ông lại chọn chèo mà không phải là cải lương, tuồng... để gắn bó và thành danh thì ông chỉ cười: “Đã là cái “duyên” thì phải gắn bó, phải nói rằng, chèo chọn tôi mới chính xác. Sau này, theo nghề, có thời điểm phải thật nỗ lực mới có thể trụ lại với chèo bởi xung quanh có rất nhiều sự mời gọi hấp dẫn khác. Nếu không đam mê, sống chết với chèo thì khó “chung thủy” với nghệ thuật truyền thống”.

Nhà biên kịch Trần Đình Ngôn sinh ra và lớn lên tại làng Giành, phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương, chiếc nôi của nghệ thuật chèo cổ Việt Nam. Ngay từ nhỏ, ông đã ham đọc sách cổ, rồi thuộc lòng những câu ca dao, tục ngữ, câu chuyện dân gian mà mẹ ông kể. Khi các gánh chèo về diễn ở sân đình, ông ngồi xem chăm chú, ông “nghiện” chèo tới mức hễ nghe thấy có đoàn chèo Tả Ngạn (tiền thân của đoàn chèo Hải Phòng) về diễn, dù đường xa, gần chục cây số, ông vẫn đi bộ, băng qua cánh đồng để được xem. Có lần, do trời tối mà đi xem chèo đến 12h mới về, ông phải đốt đuốc để dò đường về nhà. Những lần như thế, tình yêu chèo đã thấm vào ông.

Đam mê, có tình cảm đặc biệt với nghệ thuật chèo, từ năm 15 tuổi Trần Đình Ngôn đã viết ca cảnh chèo cho các bạn cùng lớp diễn trong lễ tổng kết niên học. Khi ông học hết phổ thông, đoàn chèo Hải Phòng đã biết đến một Trần Đình Ngôn giỏi làm thơ cổ, yêu chèo, thuộc nhiều câu ca dao tục ngữ, từng diễn nhiều vở chèo tại sân khấu trường học nên đã mời ông tham gia vào đoàn chèo Tả Ngạn.

“Khi vào đoàn chèo Tả Ngạn, tôi được làm giáo viên bổ túc văn hóa, đồng thời được học chèo, viết chèo, thi thoảng tham gia đóng các vai phụ. Sau đó, tôi được cử đi đến các trại sáng tác tập huấn bồi dưỡng nghệ thuật viết kịch do Vụ Nghệ thuật, Hội nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tổ chức và được các nhà lý luận, sáng tác gạo cội của sân khấu Việt Nam giảng dạy như Đình Quang, Nguyễn Đình Nghi... Nhờ có năng khiếu bẩm sinh, ham học hỏi, không lâu sau tôi đã trở thành một cây bút sắc của đoàn”, ông chia sẻ.

Đến năm 1980, lúc đó ông 38 tuổi, ông mới thực sự là người làm nghề. Thành công đầu tiên chính là vở diễn “Chiếc nón bài thơ” của đoàn chèo Hải Phòng, ông không những là tác giả mà con kiêm luôn đạo diễn. Đây cũng là một trong 3 vở chèo của ông được tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật. Nhà biên kịch Trần Đình Ngôn cho rằng, để viết được một vở kịch hay, hấp dẫn, để lại trong lòng khán giả thì trước hết tác giả phải có năng khiếu bẩm sinh, yêu chèo, đam mê với nghệ thuật truyền thống. Bên cạnh đó, người nghệ sĩ phải tự rèn luyện, học hỏi, bồi dưỡng kiến thức và lao động hết mình trong quá trình sáng tạo. Hội tụ đầy đủ những yếu tố này mới có thể trở thành một cây bút tài năng được.

“Hiểu sâu về chèo thì tác giả sẽ viết chèo càng hay và tác phẩm sẽ thấm đẫm chất chèo hơn. Vì thế, hơn 50 năm qua, tôi chưa bao giờ dừng việc nghiên cứu, sáng tạo của mình. Không những thế, cảm xúc của tác giả cũng vô cùng quan trọng. Dù có viết theo “đơn đặt hàng” thì tôi cũng phải có cảm hứng sáng tạo, tìm được câu chuyện hấp dẫn, chuyển ý tưởng của người ta thành của mình thì mới thành công và hay được. Tôi đã được học và thấm dần, xuất phát từ niềm đam mê. Có những đêm, viết kịch bản đến 2-3h sáng mà không thấy mệt mỏi.

Hơn 50 năm rồi, niềm đam mê ấy vẫn luôn trong tâm khảm, nó thấm vào tôi lúc nào không biết. Sự sáng tạo và cảm xúc không thể có được nếu như người nghệ sĩ không dám dấn thân, trải nghiệm. Đối với một nhà biên kịch thì những tràng pháo tay của khán giả chính là sự thành công to lớn nhất”, nhà biên kịch Trần Đình Ngôn bộc bạch.

Thắp lửa đam mê

Tên tuổi của nhà biên kịch Trần Đình Ngôn đã nổi tiếng trên khắp đất chèo xứ Bắc, ông là một trong những tác giả “còn sót lại” của làng chèo cổ. Ông gắn bó với chèo và thành công cùng chèo. Sau nửa thế kỷ “đắm đuối” với chèo Trần Đình Ngôn đã viết được nhiều kịch bản dài.

Trò chuyện với chúng tôi, ông nói rằng bản thân rất trăn trở khi loại hình nghệ thuật chèo đang thiếu vắng lực lượng sáng tác và việc tìm kiếm những người có năng khiếu và đam mê là rất khó khăn. “Hiện nay, có đến 4 lớp đào tạo các tác giả trẻ về chèo nhưng tôi chưa thấy người nào thực sự có tài năng, có thể trở thành cây bút vững vàng, cho ra đời tác phẩm hay trong tương lai. Đó cũng là một mối quan ngại lớn của nghệ thuật chèo. Và nhất là họ không chấp nhận chịu khổ, nghèo đói để làm chèo”, ông chia sẻ.

Nói đến cái khó, cái khổ, nhà biên kịch Trần Đình Ngôn nhớ lại, có thời kỳ cuộc sống của gia đình ông rất cơ cực, đói khổ. Tiền nhuận bút chẳng được là bao, có lúc nghệ thuật chèo bị coi rẻ, tác phẩm dù có hay đến mấy cũng không có đất sử dụng. Gánh nặng cơm áo gạo tiền đè nặng lên vai nhưng ông nhất quyết theo đuổi đam mê, dành cho chèo cổ một tình yêu đặc biệt.

“Nhiều người cũng yêu nghề, muốn tự mình dựng lên một kịch bản để vang danh nhưng cơm áo không đùa được đâu. Như bản thân tôi, dành quá nhiều thời gian cho chèo, đến các sân khấu chèo để xem họ biểu diễn hay làm đạo diễn thì thời gian cho gia đình thực sự còn rất ít. Việc nhà, con cái đều một tay người vợ hiền chăm lo, còn mình chỉ chúi đầu vào việc viết kịch bản, đi theo những cung bậc cảm xúc sáng tạo. Tôi cũng thật may mắn khi có vợ làm hậu phương vững chắc, bà ấy là người đã thúc đẩy đam mê của tôi”, ông tâm sự.

Dù tuổi đã xế chiều nhưng ông vẫn hăng say làm việc, cống hiến hết mình để có thêm những kịch bản đi vào lòng công chúng. Ông tiếp tục “truyền lửa” cho các tác giả trẻ. Và mong muốn thế hệ trẻ hãy yêu, say mê với chèo cổ”.

Mai Hằng