Corticosteroid là nhóm các hormone được sản xuất trong tuyến thượng thận. Chúng có thể được chia chính xác hơn thành 3 nhóm gồm: Glucocorticoid, Mineralocorticoid và Androgen.
Trong số Glucocorticoid, các hormone được cơ thể tạo ra là Cortisol và Cortisone. Chúng rất quan trọng đối với hệ thống miễn dịch, sự trao đổi chất và cấu trúc xương của con người. Ngoài ra, còn có một số thuốc là chế phẩm Glucocorticoid được sản xuất tổng hợp, đóng vai trò quan trọng trong điều trị của nhiều loại bệnh khác nhau.
Bài viết này sẽ đề cập đến nhóm Glucocorticoid, đôi khi được gọi dưới thuật ngữ chung là Corticosteroid hoặc "các chế phẩm Cortisone", chủ yếu được sử dụng trong y tế để ngăn chặn phản ứng miễn dịch quá mức, ví dụ như bệnh thấp khớp, viêm da thần kinh, hen suyễn hoặc viêm ruột. Glucocorticoid cũng không thể thiếu trong điều trị y tế chuyên sâu và được sử dụng với các phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
Đối với việc điều trị Covid-19, các nghiên cứu đã cho thấy lợi ích của liệu pháp bổ sung với Glucocorticoid cho những bệnh nhân bị bệnh nặng.
Các khuyến cáo về việc sử dụng Corticosteroid đối với Covid-19 ở bệnh nhân nhập viện phần lớn dựa trên dữ liệu từ thử nghiệm Recovery. Đây là thử nghiệm ngẫu nhiên, đa trung tâm lớn được thực hiện tại Anh. Thử nghiệm này chọn ngẫu nhiên 6.425 bệnh nhân nhập viện được dùng Dexamethasone (thuốc Corticosteroid) hoặc tiêu chuẩn chăm sóc tối đa trong 10 ngày. Tỉ lệ tử vong ở 28 ngày với những bệnh nhân được dùng Dexamethasone thấp hơn so với trường hợp được chăm sóc tiêu chuẩn.
Lợi ích này được quan sát thấy ở những bệnh nhân thở máy hoặc cần bổ sung oxy khi nhập viện. Các nhà khoa học không thấy lợi ích của Dexamethasone ở những bệnh nhân không cần bổ sung oxy khi nhập viện.
Trong thử nghiệm trên, Dexamethasone đã được ngừng sử dụng tại thời điểm xuất viện. Tuy nhiên, những bệnh nhân không nhập viện không được đưa vào thử nghiệm Recovery. Do đó, tính an toàn và hiệu quả của Corticosteroid trong nhóm này chưa được kiểm nghiệm. Thêm vào đó, việc sử dụng Corticosteroid có thể dẫn đến các tác dụng phụ (ví dụ: Tăng đường huyết, triệu chứng tâm thần kinh, nhiễm trùng thứ phát), khó phát hiện và theo dõi ở bệnh nhân ngoại trú.
Ngoài điều trị bằng Glucocorticoid, bệnh nhân được sử dụng các biện pháp chung như thở oxy, thuốc hỗ trợ tuần hoàn, truyền dịch, làm loãng máu (dự phòng huyết khối) và Remdesivir (một loại thuốc kháng virus, cũng được sử dụng trong trường hợp bệnh nặng).
Trong quá trình tiếp theo của bệnh Covid-19 nghiêm trọng, một số bệnh nhân trải qua phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể đối với nhiễm trùng. Phản ứng có thể tấn công không chỉ mầm bệnh mà còn cả tế bào của chính họ, dẫn đến gây tổn thương các cơ quan trong cơ thể.
Tuy nhiên, phản ứng miễn dịch quá mức này xảy ra sau một khoảng thời gian nhiễm virus, thường thì sau 7 ngày từ khi có triệu chứng. Vì phổi là cơ quan virus xâm nhập nên triệu chứng có thể bắt đầu từ đây như dấu hiệu giảm nhiều SpO2; lúc này có thể là thời điểm thích hợp để bắt đầu sử dụng thuốc Cortisteroid nhằm "kiềm hãm" phản ứng miễn dịch.
Bình thường khi bị nhiễm virus bất kỳ, cơ thể sẽ sản sinh ra một chất kiềm hãm virus phát triển, có tên là inteferon. Với bệnh nhân Covid-19, người ta thấy rằng việc gia tăng sớm interferon loại 1 (type 1 interferon) dường như làm nhẹ tình trạng bệnh Covid-19, trong khi đó việc gia tăng trễ hoặc không tăng interferon này làm tăng độ nặng của bệnh và tăng nguy cơ tử vong.
Các thuốc Corticosteroid cũng cho thấy tác dụng ức chế interferon loại 1. Dù chưa có bằng chứng rõ ràng việc dùng thuốc Corticoisteroid có làm giảm interferon loại 1 này ở bệnh nhân Covid-19 hay không, các dữ liệu có được đến thời điểm này dường như cho thấy mối liên quan.
Ngoài ra, đã có nhiều bằng chứng chỉ ra việc dùng thuốc Corticoteroid cho bệnh nhân Covid-19 nhẹ sẽ không có hiệu quả, thậm chí gây hại.
Một nghiên cứu khác cho thấy việc dùng thuốc corticosteroid sau 7 ngày từ khi có triệu chứng Covid-19 cho hiệu quả giảm tử vong cao hơn so với việc nếu dùng thuốc sớm hơn (trước 7 ngày từ khi có triệu chứng). Đó là chưa kể thuốc còn làm chậm thời gian loại bỏ virus khỏi cơ thể.
Vì vậy, nếu dùng sớm (giai đoạn virus tăng sinh) có thể không có lợi so với giai đoạn sau (phản ứng miễn dịch) khi lượng virus đã giảm đi nhiều. Bên cạnh đó, việc không tính đến những bệnh lý kèm theo của bệnh nhân cũng có thể dẫn đến biến chứng khi dùng Corticosteroid như tăng đường huyết, tăng nhãn áp, loạn thần…
Việc dùng thuốc Corticosteroid (Dexamethasone hay Methylprednisolone) ngay khi bệnh nhân biết mình nhiễm Covid-19 dường như không có lợi, mà có thể gây hại, thậm chí có thể làm bệnh nặng hơn. Thời điểm có thể xem xét dùng thuốc này thường sau 7 ngày tính từ lúc có triệu chứng Covid-19 (sốt, ho...) và trên những bệnh nhân có dấu hiệu chuyển biến nặng (giảm nhiều SpO2). Dù vậy việc cân bằng và thời gian dùng thuốc vẫn cần phải được làm rõ thông qua các nghiên cứu sâu hơn.
Minh Hoa (t/h theo Zing, Sức khỏe và Đời sống)
