NSND Lý Huỳnh: Huyền thoại lẫy lừng và phút cuối đời thương miền Trung

Huyền thoại làng võ Việt và lời thách đấu Lý Tiểu Long

Trước khi gắn bó với nghiệp diễn xuất, tên tuổi Lý Huỳnh từng “nổi như cồn” trong làng võ Việt. Võ sư Lý Huỳnh được xếp vào nhóm "Nam Kỳ tứ tú" (4 ngôi sao sáng xứ Nam Kỳ) ở miền Nam Việt Nam trước 1975.
Lý Huỳnh có niềm đam mê võ thuật từ nhỏ. Ông may mắn được lĩnh hội tinh hoa từ cha mình và các bậc tiền bối trong làng võ như: Võ sư Hai Yến, Huỳnh Đạt Dân, Huỳnh Tiền.

Khi đã thành danh trên các võ đài, Lý Huỳnh gây tiếng vang với chiêu võ độc "Liên hoàn bát cước” (Tung người đá 8 cước trên không trung). Ông cũng chính là người tạo nên cơn “chấn động” với lời thách đấu Lý Tiểu Long vào năm 1973. Thời điểm đó, truyền thông, dư luận “dậy sóng” là bởi, nếu Lý Huỳnh và Lý Tiểu Long thượng đài, đây là cuộc gặp đình đám của hai huyền thoại võ thuật của hai quốc gia. Tuy nhiên, không bao lâu sau lời thách đấu đó, Lý Tiểu Long đột ngột qua đời tại Hồng Kông. Vì thế lời thách đấu của Lý Huỳnh đã trở thành dĩ vãng. “Tôi cũng tiếc là chuyện không thành do khách quan. Nhưng, với tôi đó là một kỷ niệm rất đẹp”, Lý Huỳnh từng chia sẻ.

Trước đó, giai đoạn từ năm 1957 đến 1964, Lý Huỳnh từng có 6 trận quyết đấu với các đối thủ cả trong và ngoài nước. Ông từng hạ gục những đối thủ sừng sỏ làng võ thuật như: võ sĩ người Pháp - Lyauté Francoise, 2 võ sĩ giàu kinh nghiệm thi đấu đối kháng Anh Thạch, Mạch Trung Phương.

Từ năm 1965, ông đem những bài học đã lĩnh hội được, truyền dạy lại thế hệ sau bằng việc mở các trường dạy võ, đào tạo nên nhiều võ sĩ giỏi. Lý Huỳnh cũng là võ sư chưởng môn của lò võ Huỳnh Tiền có danh tiếng ở Sài Gòn, từng đào tạo ra nhiều võ sĩ thượng đài với các võ sĩ nước ngoài...

Từ “Hai lúa” đến Tây Sơn hào kiệt

Không chỉ nổi tiếng ở lĩnh vực võ thuật, mà ngay từ khi gia nhập làng phim ảnh Việt Nam, tên tuổi của Lý Huỳnh đã tạo được ấn tượng sâu đậm với hàng triệu khán giả qua nhiều vai diễn kinh điển như: Hai Lúa, Đại úy Long, Trung úy Xăm… Đam mê võ thuật cộng với niềm yêu thích điện ảnh, Lý Huỳnh cũng là người đầu tiên đưa võ thuật vào điện ảnh Việt thành công. Ông luôn tâm niệm, đưa võ thuật lên màn ảnh không phải là để diễn viên quơ quào những thế võ vô hồn, mà phải đi sâu vào tâm lý, thể hiện được nội tâm sâu sắc của nhân vật.

Với khả năng võ thuật, không có gì lạ khi võ sư Lý Huỳnh ngày đó được các đạo diễn “săn đón”, đưa ông vào các nhân vật phát huy được thế mạnh. Nhưng, sự nghiệp diễn xuất của ông đâu chỉ có những trận đánh uy quyền, những vai phản diện giằng xé nội tâm, không ít trong số đó, Lý Huỳnh đã lấy nước mắt khán giả khi hóa thân thành lão nông cục mịch, chất phác.

Trong suốt quá trình hoạt động điện ảnh, Lý Huỳnh luôn cố gắng không để mình bị "đóng khung", bị "kẹt" trong một mẫu hình tượng nào đó mà cố thoát ra khỏi sự “trói buộc” của chính mình. Bên cạnh những vai phản diện gây tiếng vang như: Đại đại úy Long (phim Mùa gió chướng), trung úy Xăm (phim Hòn đất), Đại tá Hoàng (phim Cô Nhíp),…, thì Hai Lúa (phim Vùng gió xoáy) được coi là vai diễn “để đời” - minh chứng cho tài năng diễn xuất tài hoa của Lý Huỳnh.

Để vào vai diễn này, Lý Huỳnh đã xin đạo diễn Vương Hồng Sển cho ông về cùng Thủ Thừa (Long An) nhiều ngày để trải nghiệm cuộc sống như một người nông dân thứ thiệt. Vai diễn này giúp ông đoạt giải Bông sen vàng Diễn viên xuất sắc nhất Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ 6 (năm 1983). Sinh thời, ông luôn nói, mang ơn điện ảnh cách mạng vì đã cho ông cơ hội đảm nhận các vai diễn đáng nhớ để đổi thay cả số phận cuộc đời ông. Nếu những vai diễn trong những bộ phim trước năm 1975 ở miền Nam chỉ phô diễn tài năng võ thuật, thì những vai diễn của điện ảnh cách mạng đã dạy cho ông biết hóa thân vào những số phận nhân vật làm nên những hình tượng nghệ thuật để đời.

Đến năm 1990, ông chuyển từ vai trò diễn viên sang sản xuất, đạo diễn. Giữa lúc dòng phim thương mại đang “thăng hoa”, NSND Lý Huỳnh đã xông xáo bỏ vốn thực hiện nhiều dự án phim thu hút khán giả như: Lửa cháy thành Đại La, Thăng Long đệ nhất kiếm, Phạm Công - Cúc Hoa, Nước mắt học trò... Không dừng lại ở đó, ông còn thực hiện được nhiều phim hợp tác với điện ảnh Hồng Kông, Đài Loan (Trung Quốc), như: Hồng hải tặc, Kế hoạch 99 - Lưới trời lồng lộng…

Tây Sơn hào kiệt – bộ phim cuối cùng mà NSND Lý Huỳnh đạo diễn được coi là bộ phim đặc biệt trong sự nghiệp của ông. Với mong muốn thực hiện một bộ phim dã sử Việt hoành tráng phục vụ khán giả, ông đã mạnh tay đầu tư đến hơn 12 tỷ đồng cho dự án này. Năm 2015, bộ phim Tây Sơn hào kiệt của ông được Trung tâm Kỷ lục Việt Nam chứng nhận là Bộ phim được dàn dựng hoành tráng nhất Việt Nam.

Vốn rất ngưỡng mộ cố NSND Lý Huỳnh, đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh bày tỏ: “NSND Lý Huỳnh là nghệ sĩ tiên phong của điện ảnh Việt thời kỳ mở cửa, năng động, dám nghĩ dám làm. Tận tụy và quyết liệt. Dẫu, mỗi thời mỗi khác, đều có khó khăn và thuận lợi, nhưng tinh thần xông xáo và nghiêm túc với nghề nghiệp lúc nào cũng cần.

Lúc Tây Sơn hào kiệt ra đời được coi là cơn “địa chấn” trong giới làm phim. Lần đầu tiên, khán giả được xem một bộ phim Việt có những trận đánh ngựa xe, giáp bào, đại bác, cung kiếm.

Bộ phim gieo vào lòng tôi một niềm mơ ước, hy vọng lớn lên sẽ làm được bộ phim như thế. Tôi kỳ vọng làm nên Phượng Khấu, chính bởi khát vọng từ thuở thiếu thời khi xem Tây Sơn hào kiệt. Một tinh thần Việt Nam, tự hào, từ tôn được nhóm lên từ đó. Và, khi bắt tay thực hiện, tôi mới thấm được sự "vĩ đại" và gian nan của chú Lý Huỳnh cùng cộng sự khi tạo nên Tây Sơn hào kiệt”.

Với những cống hiến to lớn cho nền điện ảnh nước nhà, năm 1993 Lý Huỳnh đã được phong tặng danh hiệu NSƯT, và ông được phong tặng danh hiệu NSND vào năm 2012.

Hai tâm nguyện còn dang dở

Lý Huỳnh xứng đáng là người "nghệ sĩ của nhân dân"! Ông đã về cõi vĩnh hằng, nhưng hình ảnh người nghệ sĩ hết mình với nghiệp diễn và hết lòng thiện nguyện trong cuộc sống vẫn sống mãi trong ký ức của những đồng nghiệp, bạn bè. 

Dẫu biết rằng “sinh lão bệnh tử” là quy luật tự nhiên, nhưng NSƯT Trịnh Kim Chi vẫn không khỏi hụt hẫng, xót xa trước sự ra đi của NSND Lý Huỳnh. Trong tâm khảm chị, cố nghệ sĩ là người tài hoa, đức độ. “Nhắc đến NSND Lý Huỳnh, ai cũng phải trân trọng tài năng và tấm lòng của chú. Dù là một võ sư, nhưng chú rất hiền lành, dễ thương và luôn vui vẻ. Chú rất thương các nghệ sĩ trẻ, và luôn quan tâm, lo lắng đến đời sống của các nghệ sĩ neo đơn tuổi xế chiều.

Hồi đầu năm 2020, dù khi ấy sức khỏe đã yếu, nhưng chú vẫn đích thân đến Viện lưỡng lão thăm và tặng quà cho các nghệ sĩ. Thấy cơ sở vật chất ở đây bị xuống cấp, chú rất buồn. Khi biết tôi có dự định xin tài trợ để sửa lại viện dưỡng lão, chú và gia đình tiên phong hỗ trợ về vật chất lẫn tinh thần. Tôi vô cùng trân trọng cảm kích trước tấm lòng đức độ của NS Lý Huỳnh và gia đình ông dành cho mọi người”.

Thể theo nguyện vọng của NSND Lý Huỳnh, hồi cuối tháng 9 vừa qua, NS Trịnh Kim Chi đã cùng vợ con ông đến viện dưỡng lão để xem xét, lên kế hoạch tu sửa lại. “Dù, lúc ấy NSND Lý Huỳnh đang nằm trên giường bệnh, nhưng, khi biết tin chú mừng lắm”.

Chính Lý Hùng – con trai cố nghệ sĩ từng tâm sự rằng: “Cha tôi luôn vui mừng, rạng rỡ khi gặp gỡ các nghệ sĩ tại viện dưỡng lão. Mỗi lần đến thăm các cô chú nơi đây, cha tôi như trẻ thêm vài tuổi. Vậy nên, cha và gia đình đều mong muốn được giúp các nghệ sĩ có một cuộc sống tốt hơn. Hoặc, gặp những hoàn cảnh khó khăn, gia đình luôn sẵn sàng hỗ trợ”.

Cho đến phút cuối cuộc đời, NSND Lý Huỳnh vẫn muốn gieo mầm yêu thương. Khi hay tin về mưa lũ miền Trung, ông không khỏi xót xa và mong mỏi được góp chút sức giúp đỡ đồng bào nơi đây vượt qua hoạn nạn. Người nghệ sĩ tài đức ấy đã ra đi với những tâm nguyện còn dang dở, nhưng ông sẽ rất mãn nguyện khi Lý Hùng và cả gia đình sẽ thay cha hiện thực hóa giấc mơ tươi đẹp đó.

Không chỉ nhân từ trong cách đối nhân xử thế, NSND Lý Huỳnh còn được biết đến là một người chồng, người cha mẫu mực. "Cha tôi không chỉ là người sinh thành ra tôi, mà còn là người thầy chỉ dạy tôi học võ, học diễn, là người đưa đò cho tôi được làm diễn viên và được khán giả yêu mến. Dù là võ sư, nhưng tính cha rất nhẹ nhàng, ấm áp. Ông chưa từng đánh con, mà luôn kiên nhẫn chỉ dạy chúng tôi những điều chưa đúng. Cha là một phần linh hồn của tôi", Lý Hùng nghẹn ngào khi nhớ về người cha đáng kính.

Chẳng cần ngôn từ mỹ miều hay lời ca ngợi, NSND Lý Huỳnh vẫn luôn tỏa sáng trong lòng bao người. Có chút nuối tiếc khi chưa đủ duyên để làm việc chung với NSND Lý Huỳnh, song NS Minh Nhí rất thần tượng và kính phục cố nghệ sĩ. “Lúc chú nổi tiếng, tôi chỉ dám đứng từ xa, đến sau này dù chơi thân với Lý Hùng – con trai chú, nhưng đáng tiếc là chưa có dịp nào được gặp gỡ hay làm việc chung với chú. Dù vậy, trong lòng tôi vẫn luôn kính trọng và ngưỡng mộ chú”.

Tạm biệt NSND Lý Hùng! Rời xa trần thế, ông sẽ bắt đầu với một hành trình tươi đẹp, nhẹ nhõm hơn, để lại sau lưng những cống hiến và tiếng thơm cho đời.