“Phải lấy KHCN, đổi mới sáng tạo làm động lực để đột phá phát triển”

Lễ kỷ niệm 5 năm thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) và Ngày hội Đổi mới sáng tạo Việt Nam 2024 sẽ được tổ chức tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc trong 2 ngày 1-2/10/2024.

Trước thềm sự kiện, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã có trao đổi với báo chí về sự phát triển và những đóng góp của NIC trong thời gian qua.

Chuẩn bị cho đất nước bước vào kỷ nguyên mới

PV: Bộ trưởng có thể chia sẻ về quá trình thành lập NIC?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trước hết, phải nói sự ra đời của NIC đó là vào dịp chúng tôi được giao nhiệm vụ nghiên cứu, tham mưu cho Đảng, Nhà nước về chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước 10 năm giai đoạn 2021-2030, trong đó có đặt ra mục tiêu phát triển đất nước giai đoạn 2030-2045 rất là cao.

Đến năm 2030, đất nước chúng ta phải thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến 2045 là nước phát triển có thu nhập cao. Như vậy quỹ thời gian còn lại của chúng ta rất ngắn. Trong khi đó thì cuộc cách mạng Công nghiệp lần thứ 4 phát triển như vũ bão.

Thế thì, để đạt được mục tiêu đó, vượt qua được thách thức, đạt mục tiêu cao như vậy thì động lực tăng trưởng mới cho Việt Nam là cái gì?

Từ đây, chúng tôi có nghiên cứu và cho rằng, bản chất gốc vẫn là khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo. Xuất phát từ đó, chúng tôi có tham mưu cho Đảng đưa vào Nghị quyết Đại hội XIII coi đây là đột phá chiến lược bên cạnh 3 đột phá về thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực. KHCN, đổi mới sáng tạo như một đột phá và chúng ta đã lồng ghép vào 3 đột phá đó.

Đại hội XIV lần này cũng đang chuẩn bị trên tinh thần đó, tinh thần chuẩn bị cho đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Phải lấy KHCN, đổi mới sáng tạo làm động lực để đột phá phát triển. Chỉ có như vậy chúng ta mới tranh thủ được cơ hội cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mang lại, giúp chúng ta có thể bứt phá phát triển nhanh, bền vững và thu hẹp được khoảng cách phát triển với các nước. Chỉ có con đường đó chứ không còn con đường nào khác và cơ hội nào khác. Nếu chúng ta không nắm lấy chúng ta sẽ mất một cơ hội có thể nói rất quý giá bởi rất nhiều năm chúng ta mới có một cơ hội như vậy.

Xuất phát từ tinh thần đó, chúng tôi đã suy nghĩ phải hình thành ngay Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia hiện đại, đồng bộ, tầm cỡ của khu vực và thế giới, để làm sao xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, thúc đẩy cho nghiên cứu KHCN, đổi mới sáng tạo dẫn dắt lan toả, đưa nền kinh tế Việt Nam bước lên nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị.

Từ đó chúng tôi cũng nghiên cứu kinh nghiệm của các nước dựa trên Nghị quyết của Trung ương Đảng, chúng tôi có phối hợp với công ty tư vấn hàng đầu của thế giới để nghiên cứu xây dựng một đề án thành lập trung tâm này. Khi lấy ý kiến, các Bộ ngành và các doanh nghiệp tổ chức trong và ngoài nước đánh giá và hoan nghênh rất cao. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định thành lập cái NIC vào ngày 2/10/2019.

PV: Sau 5 năm thành lập, theo đánh giá của Bộ trưởng, NIC đã để lại những dấu ấn gì trong việc kết nối các thành phần của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: NIC là hạt nhân của hệ sinh thái, làm sao kết hợp được giữa Nhà nước, doanh nghiệp, viện, trường đến các trung tâm nghiên cứu, tổ chức tài chính, các đơn vị hỗ trợ ươm tạo… để hỗ trợ nghiên cứu công nghệ mới, startup, hỗ trợ các doanh nghiệp. Đó là mục đích chính của NIC - là dẫn dắt, xây dựng, phát triển hệ sinh thái, dẫn dắt đổi mới sáng tạo của Việt Nam.

Những năm qua, đổi mới sáng tạo của Việt Nam luôn được cộng đồng quốc tế đánh giá cao, xếp hạng tốt. Chưa bao giờ có sự quan tâm hỗ trợ của Chính phủ, Bộ ngành như hiện nay.

NIC ra đời trong hoàn cảnh hết sức khó khăn, nhiều thách thức. Muốn làm đổi mới sáng tạo phải có cơ chế đặc thù, cạnh tranh. Lúc thành lập NIC thì chưa có gì. Chúng tôi phải xin Chính phủ ban hành một Nghị định riêng điều chỉnh hoạt động của Trung tâm này, theo hướng dành ưu tiên, hỗ trợ đặc thù cho Trung tâm.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư làm cái này như một tờ giấy trắng, cơ chế chưa có, nguồn lực thì chưa có bất cứ gì, nhân sự cũng không có, chưa có kinh nghiệm. Thế giới có nhiều trung tâm nhưng đều của các tập đoàn kinh tế, chưa có cái nào của Nhà nước, do Nhà nước đầu tư, quản lý, phục vụ lợi ích của Nhà nước. NIC là trung tâm đầu tiên trên thế giới, khác biệt cơ bản so với thế giới là như thế.

Hoạt động của NIC trong 5 năm qua vượt qua muôn vàn khó khăn, với sự ủng hộ của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, của các bộ ngành. Đến nay, cơ bản đã bước đầu có những thể chế cho đổi mới sáng tạo nói chung. Chúng tôi đã chuyển hóa một số nội dung vào trong Luật Thủ đô, Nghị định 94 (hiện nay đang sửa đổi lần nữa).

Về cơ sở vật chất đã hình thành 2 cơ sở, một là ở tòa nhà Tôn Thất Thuyết, hoạt động rất hiệu quả, được coi là một trong những trung tâm tốt nhất Việt Nam hiện nay; cơ sở Hòa Lạc đã xây dựng rất quy mô với sự tài trợ của nước ngoài, với 9 ngành công nghệ mũi nhọn ưu tiên lựa chọn đang dần hình thành.

Tòa nhà này đến nay đã được tổ chức xếp hạng của thế giới đặt tại Singapore bình chọn là một trong 2 tòa nhà thương mại tốt nhất châu Á 2024.

Hoạt động của NIC rất mới, làm nhiều việc, hình thành thể chế, cơ sở vật chất, bộ máy. Quan trọng nhất là chúng ta không chờ đợi xong cái này mới làm cái kia, mà làm song song. Khi xây dựng cơ sở vật chất vẫn tổ chức hoạt động liên quan đến đổi mới sáng tạo, hội nghị hội thảo tư vấn, ươm tạo, hỗ trợ… cho start-up, tổ chức diễn đàn cho các quỹ đầu tư, đặc biệt là hỗ trợ cho doanh nghiệp.

Hàng trăm doanh nghiệp lớn nhỏ đã được hưởng lợi từ Trung tâm, nhất là trong hỗ trợ chuyển đổi số doanh nghiệp.

NIC trong thời gian ngắn đã làm rất nhiều việc tốt, nhưng đó mới chỉ là ban đầu, không được thỏa mãn, thách thức lớn đặt lên vai rất nặng nề, làm sao phải trở thành trung tâm hiện đại, tiêu chuẩn quốc tế, làm sao kết nối với các trung tâm quốc tế và trong nước, là cầu nối giữa Nhà nước và doanh nghiệp, viện, trường trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm.

Phải làm sao biến Trung tâm trở thành đẳng cấp khu vực, Việt Nam trở thành điểm đến của đổi mới sáng tạo trong khu vực và thế giới. Đó là tầm nhìn và tham vọng chúng tôi làm hàng ngày hàng giờ, trước mắt là hình thành 9 ngành công nghệ đã xác định ưu tiên lựa chọn.

Đây là thách thức rất lớn mà chúng ta đang nỗ lực vượt qua để đạt được, giúp Việt Nam tận dụng tốt nhất dù là cơ hội nhỏ nhất trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đổi mới sáng tạo cho đất nước.

Nỗ lực đào tạo 50.000 kỹ sư ngành bán dẫn

PV: Thưa Bộ trưởng, những chính sách đặc thù nào mà chúng ta đã thiết kế thời gian qua cho đổi mới sáng tạo?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trong các chính sách NIC hỗ trợ cho start-up là rõ nhất, start-up sẽ được tư vấn, hỗ trợ kết nối các nguồn lực, các quỹ, các doanh nghiệp để xem nhu cầu của các doanh nghiệp, các địa phương cần gì; khả năng giải quyết các thách thức đó của các start-up hoặc các chủ thể tham gia hệ sinh thái là gì. Để từ đó kết nối được và hỗ trợ được cho các địa phương, doanh nghiệp trong giải quyết các bài toán.

Cơ chế đột phá là vướng mắc chung nhưng sẽ giải quyết được đầu tiên ở NIC Chúng ta có cơ sở vật chất nhưng không quyết định được việc cho thuê, kinh doanh, liên kết, cho mượn… Các thủ tục đang rất phức tạp do quy định của Luật Quản lý tài sản công.

Chúng tôi đã báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội cho phép đưa vào Luật Thủ đô, cho NIC được tự quyết sử dụng cơ sở vật chất của mình, không cần làm các thủ tục như quy định hiện hành, đấy là cái mở chủ động của NIC để sử dụng linh hoạt, hiệu quả tài sản.

PV: Để thúc đẩy sự phát triển hoạt động đổi mới sáng tạo nói chung và của NIC nói riêng, chúng ta có chiến lược, kế hoạch như thế nào trong thời gian tới, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: Trước hết là hình thành cơ chế chính sách cho đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, làm sao vận hành tốt nhất theo chuẩn quốc tế.

Thứ hai về cơ sở vật chất phải hoàn chỉnh, các trung tâm nghiên cứu, phòng lab, khu nhà ở cho chuyên gia. Hiện nay trên Hòa Lạc rất thiếu, nếu không có các cơ sở thì làm sao giữ chân chuyên gia. Người ta không lên, không ở lại thì không thu hút được lực lượng trong nước và nước ngoài.

Thứ ba là nhanh chóng hình thành 9 ngành công nghệ ở NIC, trong đó có sản xuất thông minh, đô thị thông minh, truyền thông số, an ninh mạng, môi trường, y tế, bán dẫn, hydrogen. Hiện nay, đang được đẩy mạnh nhất là bán dẫn, mở các trung tâm nghiên cứu, đào tạo.

Sắp tới NIC còn được giao một nhiệm vụ quan trọng là quản lý chương trình đào tạo phát triển nguồn nhân lực ngành bán dẫn.

Đây là mục tiêu rất tham vọng, chiến lược, đó là từ nay đến 2050 đào tạo được ít nhất 50.000 kỹ sư ngành bán dẫn, cung cấp cho thị trường Việt Nam và có thể là nước ngoài, tận dụng ngay cơ hội. Chúng ta đang có nguồn lực rất mạnh là con người, nhưng phải khai thác triệt để chứ không đào tạo không có tay nghề đáp ứng được.

Nhu cầu rất lớn, con người rất sẵn, chúng ta sẽ đào tạo được, tôi rất tin tưởng chúng ta sẽ nhanh chóng vươn lên, chiếm lĩnh trong chuỗi giá trị toàn cầu trong ngành công nghiệp bán dẫn.

PV: Cảm ơn Bộ trưởng đã dành thời gian chia sẻ!