Hệ thống thuỷ nông Đồng Cam được khởi công từ năm 1924, đến năm 1932 được đưa vào khai thác, do các kỹ sư người Pháp thiết kế. Công trình gồm đập dâng dài 680m, xây dựng trên bãi đá sông Ba, cùng hệ thống kênh tưới tự chảy và các cầu, cống vượt kênh kết nối đường giao thông. Phần lớn công trình được xây dựng bằng đá granit với quy định nghiêm ngặt về kỹ thuật.
Trước kia, nơi đây là khu vực rừng thiêng, nước độc. Người dân Phú Yên bỏ hơn 5,3 triệu ngày công lao động. Ngày 1/9/1929, một chiếc thuyền chở công nhân qua sông bị đắm làm 52 người chết và 2 người khác bị chết trong lúc đắp đê quai và bắn mìn phá đá. Đó là chưa kể hàng nghìn người mắc bệnh sốt rét thiệt mạng trong quá trình thi công.
Hiện, đập Đồng Cam chủ động nước tưới cho 19 nghìn hecta lúa 2 vụ của vùng đồng bằng Tuy Hoà, một vựa lúa lớn của miền Trung. Đập Đồng Cam được các chuyên gia đánh giá là một trong những công trình thủy lợi có tính mỹ thuật, kiếm trúc bậc nhất trong cả nước.
Để tưởng nhớ những người có công xây dựng công trình, tại khu vực đầu mối phía Bắc, tỉnh Phú Yên đã xây dựng một đền thờ trên ngọn núi và phòng trưng bày những hiện vật, hình ảnh trong quá trình xây dựng, khai thác hệ thống đập này.
Cách xa thành phố Tuy Hòa hơn 40km, nhưng cứ đến ngày mùng 8 tháng giêng hàng năm, lãnh đạo tỉnh và đông đảo người dân Phú Yên đều đến đập Đồng Cam dâng hương tưởng niệm những người đã khuất.
Nhất Minh
