Iran đã cam kết sẽ có phản ứng dữ dội trước vụ sát hại ông Haniyeh, một vụ việc diễn ra khi ông này viếng thăm Tehran trong tháng vừa rồi. Iran cáo buộc, vụ ám sát do Israel thực hiện. Tuy nhiên, Israel vẫn chưa xác nhận hay bác bỏ có liên quan. Hải quân Mỹ đã điều động tàu chiến và tàu ngầm tới Trung Đông để củng cố hàng phòng thủ của Israel.
Một trong những nguồn tin là một quan chức an ninh cấp cao của Iran cho biết, quốc gia này cùng với đồng minh Hezbollah sẽ thực hiện tấn công trực tiếp nếu đàm phán Gaza thất bại hay nếu phe này nhìn nhận Israel có hành vi kéo dài thương lượng. Nguồn tin này không cho biết Iran sẽ cho phép đàm phán kéo dài bao lâu trước khi hành động.
Với rủi ro chiến tranh lan rộng trên toàn Trung Đông tăng cao sau vụ sát hại ông Haniyeh và chỉ huy quân sự Hezbollah Fuad Shukr, các nguồn tin trên, yêu cầu giữ kín danh tính vì bản chất nhạy cảm của vấn đề. Họ cho biết thêm, Iran trong những ngày vừa qua đã tham gia những đàm phán căng thẳng với các nước phương Tây và Mỹ về các biện pháp đảm bảo quy mô đáp trả phù hợp.
Trong những bình luận đưa ra vào ngày thứ Ba, đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ đã xác nhận Washington đã yêu cầu đồng minh thuyết phục Iran giảm leo thang các căng thẳng. Ba nguồn tin từ chính phủ các nước trong khu vực đã cung cấp thông tin về các thảo luận với Tehran nhằm tránh leo thang trước khi diễn ra các đàm phán Gaza, những đàm phán được lên kế hoạch sẽ bắt đầu vào ngày thứ Năm tại Ai Cập hoặc Qatar.
Phái viên của Iran tại Liên Hợp Quốc (LHQ) trong một tuyên bố đưa ra vào thứ Sáu cho biết: "Chúng tôi mong rằng những phản hồi của chúng tôi sẽ được được thực hiện với thời điểm và phương pháp không gây ảnh hưởng tiêu cực tới đàm phán ngừng bắn". Bộ ngoại giao Iran trong ngày thứ Ba đã khẳng định những kêu gọi kiềm chế "đi ngược lại với nguyên tắc của luật pháp quốc tế".
Bộ ngoại giao Iran và Đoàn Vệ binh Cách mạng của quốc gia này chưa phản hồi các yêu cầu bình luận. Văn phòng Thủ tướng Israel và Bộ Ngoại giao Mỹ chưa phản hồi các yêu cầu bình luận.
Phát ngôn viên Nhà Trắng John Kirby trong ngày thứ Hai cho biết: "Sẽ có thể có hành động được thực hiện bởi Iran và các tổ chức ủy quyền sớm nhất là trong tuần này… Đây là nhận định của Mỹ cũng như Israel".
"Nếu Iran có hành động trong tuần này, thời điểm họ hành động rất có thể sẽ ảnh hưởng tới những đàm phán mà chúng tôi muốn thực hiện trong ngày thứ Năm".
Trong cuối tuần vừa rồi, Hamas đã thể hiện nghi ngờ về khả năng đàm phán có thể tiếp diễn. Israel và Hamas đã nhiều lần tổ chức đàm phán trong những tháng gần đây mà không thể nhất trí về một thỏa thuận ngừng bắn.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Israel Yoav Gallant trong chuyến thăm một căn cứ tình báo tại miền Bắc Israel đã cho biết: "Chúng tôi quyết tâm hoàn thành sứ mệnh của mình – chúng tôi cần phải đảm bảo đưa người dân miền Bắc Israel trở lại quê hương an toàn, một khi chúng tôi đã đảm bảo Hezbollah rút về phía Bắc sông Litani".
Chính sách khu vực của Iran được đề ra bởi Đoàn Vệ binh Cách mạng, lực lượng dưới quyền ông Khamenei, lãnh tụ quốc gia này. Tổng thống mới của Iran Masoud Pezeshkian đã liên tục xác định quan điểm chống Israel của Iran và ủng hộ phong trào kháng chiến trên toàn khu vực kể từ khi nhậm chức vào tháng vừa rồi.
Meir Litvak, một nhà nghiên cứu cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Iran tại Đại học Tel Aviv cho biết, ông đã tin rằng Iran sẽ ưu tiên nhu cầu của mình cao hơn giúp đỡ đồng minh Hamas, nhưng Iran cũng muốn tránh nổ ra chiến tranh toàn diện.
"Iran chưa bao giờ đề ra chính sách và chiến lược phụ thuộc vào phe ủy quyền, phe được bảo trợ. Họ chắc chắn sẽ tấn công nhưng tôi không biết rõ về thời điểm và quy mô".
Nhà phân tích Saeed Laylaz tại Iran cho biết, các lãnh đạo Iran hiện mong muốn hướng tới thỏa thuận ngừng bắn cho Gaza, "nhằm tránh nổ ra chiến tranh toàn diện và củng cố vai trò của mình trong khu vực".
Laylaz cho biết, Iran trước đây không hề tham gia vào tiến trình hòa bình Gaza nhưng giờ đây đã bắt đầu sẵn sàng đảm nhiệm "vai trò chủ chốt".
Hai nguồn tin cho biết, Iran đang cân nhắc gửi phái đoàn tới cuộc đàm phán ngừng bắn. Tuy nhiên, họ cho biết phái đoàn sẽ không trực tiếp tham gia đàm phán mà sẽ tham gia các thảo luận đằng sau hậu trường "để đảm bảo giữ vững đường dây liên lạc ngoại giao" với Mỹ trong khi quá trình thương lượng tiếp diễn.
Đặc phái viên của Iran tại LHQ ở New York cho biết, Tehran sẽ không có phái đoàn góp mặt bên lề các đàm phán ngừng bắn. Các quan chức tại Washington, Qatar và Ai Cập chưa phản hồi trước các câu hỏi về khả năng Iran có thể đóng vai trò gián tiếp trong các đàm phán.
Hai nguồn tin cấp cao có quan hệ với Hezbollah của Lebanon cho biết, Tehran sẽ cho hoạt động thương lượng có cơ hội nhưng cũng sẽ không từ bỏ kế hoạch đáp trả.
Một trong những nguồn tin cho biết, thỏa thuận ngừng bắn tại Gaza sẽ cho Iran lý do để đề ra một phản ứng nhỏ hơn "mang tính tượng trưng".
Tên lửa tháng 4
Iran vẫn chưa công khai cho biết về mục tiêu hành động đáp trả cho vụ ám sát Haniyeh.
Trong ngày 13/4, hai tuần sau khi hai đại tướng Iran thiệt mạng trong một vụ không kích nhằm vào đại sứ quán Tehran tại Syria, Iran đã phóng hàng trăm máy bay không người lái, tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình nhằm vào Israel, gây hư hại cho hai căn cứ không quân. Gần như toàn bộ các vũ khí này đã bị bắn hạ trước khi tới mục tiêu.
Farzin Nadimi, thành viên cấp cao của Viện Nghiên cứu Chính sách Cận Đông Washington cho biết: "Iran muốn những phản hồi lần này của họ có hiệu quả lớn hơn nhiều so với vụ tấn công ngày 13/4".
Nadimi cho biết, hành động đáp trả này sẽ yêu cầu "chuẩn bị kỹ càng và hợp tác mạnh mẽ" đặc biệt là nếu hành động này có liên quan tới mạng lưới các tổ chức vũ trang chống đối Israel và Mỹ trên toàn Trung Đông của Iran, nhóm các tổ chức mang tên "Trục Kháng chiến" với Hezbollah là một thành viên cấp cao, đã xung đột với Israel từ ngày 7/10/2023 tới nay bên cạnh các nhóm dân quân Iraq và Houthi của Yemen.
Hai nguồn tin Iran cho biết, Iran sẽ ủng hộ Hezbollah và các đồng minh khác nếu các tổ chức này tự có hành động đáp trả cho vụ sát hại ông Haniyeh và ông Fuad Shukr.
Nguyễn Quang Minh (theo Reuters)
