Làng nghề vui xuân bên tượng đất
Gần nửa thế kỷ trôi qua, ở phường Lái Thiêu, thị xã Thuận An, tỉnh Bình Dương có một ngôi làng nổi tiếng gần xa về nghề “nặn” tượng con vật bằng đất.
Ngôi làng này mặc dù trải qua bao nhiêu năm tháng nhưng vẫn được bảo toàn. Chỉ cần nhắc đến là ai ai cũng biết. Nhiều thế hệ đã đi qua, nhưng con nối nghiệp cha, cháu nối nghiệp ông làm tượng đất sét
Nhân dịp cuối năm 2019 Kỷ Hợi sắp kết thúc chuyển giao sang 2020 Canh Tý, PV báo Người Đưa Tin đã tìm về ngồi làng để được chứng kiến những công việc và cảnh tượng nơi được mệnh danh đệ nhất làng nghề “nặn tượng”.
Đi qua những tuyến đường rộng thênh thang, những ngôi nhà cao tầng và khu phố sầm uất, PV mới tìm đến được khu vực nơi những người dân làm nghề tượng đất sinh sống và hoạt động nghề.
Trước mắt PV là hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tượng đất với đủ hình hài như con heo, các nhân vật hoạt hình… Đặc biệt là tượng Chuột (linh vật của năm 2020, Canh Tý) đang được những nghệ nhân khoác lên những chiếc “áo” đủ màu sắc rực rỡ.
Linh vật con Chuột, đại diện cho năm Canh Tý 2020 tất bật ra lò.
Thấy PV, người dân ở đất rất hoà đồng, niềm nở và hiếu khách. Biết là có người đến tìm hiểu về làng nghề, ông Lưu Văn Thanh, một người làm nghề lâu năm vội cất gọn những chiếc khuôn sắt và rót chén trà nhâm nhi.
Nói về làng nghề, ông Thanh cho biết khi sinh ra đã thấy ông cha mình làm nghề nặn tượng đất, nặn heo đất… lâu dần cứ thế ông được dạy và nối nghiệp.
“Chẳng biết biết nghề làm tượng đất có từ khi nào, nhưng đã có từ rất lâu đời rồi, nhiều người trong làng nói rằng đã hơn 50 năm, nhưng tôi nghĩ, phải có hàng trăm năm, hoặc thậm chí rất lâu… .
Sau đó, người ta di cư đến đây rồi lập nên khu vực, các cụ ông lão nghệ nhân giờ đã già hoặc có người qua đời rồi”, ông Thanh cho biết.
PV tò mò muốn biết về cách làm tượng đất thì ông Thanh rất nhiệt tình chỉ bảo. Nhìn thì rất đơn giản, nhưng quả thực khi được bắt tay vào làm mới thấu hiểu được nỗi vất vả và gian truân của cái nghề “Tay lấm đất, mặt lem màu” này.
Để làm tượng, những gia đình tại đây phải đi mua đất sét, hoặc các loại vật phẩm thay thế để về làm tượng. Sau khi có đất, mọi thứ được nhào nặn theo nhiều công đoạn khác nhau, tuỳ vào bí quyết của từng gia đình và từng lô sản phẩm. '
Sau đó, cho vào khuôn đúc bỏ vào lò nung, nếu là nguyên liệu khác như xi măng thì sẽ được phơi khô khi sản phẩm hoàn thành sẽ sơn màu để bán hoặc xuất khẩu.
Theo ông Thanh, cứ vào dịp tháng Mười hàng năm, khu vực làm tượng đất ở Lái Thiêu, thị xã Thuận An lại nhộn nhịp vô cùng. Không chỉ vì không khí những ngày Tết đang cận kề mà còn là lúc những người ở đây có thu nhập kinh tế.
“Cứ vào dịp cuối năm thì ở đây phải rất nhộn nhịp, người vào mua hàng, làm hàng… xe cộ ra vào nhiều nên cứ mùa xuân đến gần là Tết của cả làng nghề này” ông Thanh chia sẻ.
Cũng theo ông Thanh, trung bình mỗi tháng cơ sở của ông này xuất 2.000 con sang Thái Lan. Gọi là theo nghề nhưng trong làng không phải ai cũng sản xuất.
Có hộ chuyên mua lại heo đã được nung ở các lò đưa về nhà gia công, trang trí hoa văn giai đoạn cuối và bán lại cho thương lái. Từ những việc phân chia công đoạn một cách tự nhiên này, heo đất được sản xuất theo dây chuyền... tay.
Có hộ chuyên bán đất sét, có hộ chuyên nặn và nung heo, có hộ làm trang trí, hoàn thiện sản phẩm. Mỗi người mỗi việc, nhưng đến cận Tết thì ai cũng vui”.
Những bức tượng đất được phủ lên một lớp màu mới.
Ông Nguyễn Văn Hai, chủ cơ sở sản xuất heo đất rộng lớn tại phường Lái Thiêu cho biết, những ngày này ông không có thời gian đi ra đường, thậm chí quên luôn ăn uống.
“Năm nay là năm Canh Tý, tượng Chuột rất khó làm mẫu lớn và đại trà, chính vì vậy tượng năm nay được sản xuất chủ yếu là làm quà tặng, vật phẩm trưng bày. Tình hình đặt hàng từ các nơi vẫn không tăng mà nằm ở mức trung bình nhưng số lượng lớn nên người dân đã tất bật làm từ nhiều tháng trước”.
“Làm tượng đất nếu nghệ nhân không làm bằng cái tâm thì sản phẩm tạo ra sẽ không đẹp. Biến một cục đất sét trở thành hình mẫu của con vật "biết nói", người tạo nên nó phải có thông điệp rõ ràng.
Để tạo ra một tương đất hình con vật không khó nhưng để khách hàng đặt trong nhà, trưng bày thì không thể rập khuôn mà bỏ công tâm huyết rất nhiều”, ông Hai chia sẻ.
Ông Thư, một nghệ nhân có tiếng tại Lái Thiêu cho hay: “Để làm được tượng gốm, những người thợ nhào đất sét với nước sau đó đổ đất này vào khuôn sứ nặng hàng chục cân.
Sau khoảng 3 đến 4 giờ phơi nắng, thợ gốm sẽ mở khuôn, lấy sản phẩm linh vật cho vào lò nung ở nhiệt độ cao. Thời gian nung đủ để sản phẩm tốt nhất từ 10 đến 12 giờ. Sau khi tượng đất ra lò, nghệ nhân sẽ sơn, vẽ, hoàn thiện các chi tiết còn lại để đóng gói xuất ra thị trường”.
Theo tìm hiểu của PV thì một sản phẩm thô có giá 20.000 đồng. Sau khi đánh bóng, làm đẹp, sản phẩm này được bán với giá từ 50.000-100.000 đồng/sản phẩm tùy từng loại.
Cái nghề ngấm vào da thịt
PV tiếp tục tìm đến nhà ông Nguyễn Sang, một cao niên làm nghề làm tượng đất ở Lái Thiêu.
Ông Sang bùi ngùi: “Ở Lái Thiêu trước đây rất nhiều hộ theo nghề. Tuy nhiên, gần đây nhiều hộ chuyển sang nghề khác bởi thu nhập bấp bênh không ổn định, cũng vì mục đích mưu sinh mà phải bỏ nghề ông bà để lại.
Hiện nay, chỉ còn vài chục hộ duy trì nghề làm tượng đất này phần lớn là phụ nữ, người già. Nghề cực lắm mà không kiếm được bao nhiêu, chỉ những năm kinh tế ổn định thì mới có thu nhập, chứ cái nghề suốt ngày bám vào đất, phẩm màu thì nhiều người nản lắm”.
Còn Trần Thị Hạnh (60 tuổi) chia sẻ: “Từ lúc biết nhận thức, tôi đã ngửi mùi sơn, thấy những con heo từ khi mới ra lò mang trên thân mình màu đất sét cho đến những màu sắc xanh, đỏ, vàng, tím, những nét hoa văn khéo léo, dần dần cuốn lấy tôi.
Thu nhập không cao nhưng tôi không thể bỏ nghề vì nó đã ăn vào xương máu”.
Những nghệ nhân trong nghề tô vẽ cho sản phẩn tượng đất.
Cũng giống như gia đình bà Sương, hộ của ông Nguyễn Văn Tâm cũng theo và giữ nghề heo đất 3 đời.
“Những gia đình ở Lái Thiêu duy trì được nghề heo đất ở đây chủ yếu là do yêu nghề hoặc do truyền thống gia đình, mặc dù chúng tôi không xác định đây là nghề kiếm sống và làm giàu. Làm tượng đất vì đam mê, xem sản phẩm mình tạo ra là bạn nên không thể bỏ nó được”, ông Tâm bày tỏ.
Chia sẻ về nghề làm tượng đất, ông Tâm cho biết thêm: “Nghề này cực nhọc lắm, phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Nung heo đất không dễ, phải theo tay nữa, do áp suất cao trong khi tượng đất bên trong ruột rỗng dễ nổ lắm rất nguy hiểm”.
Khó khăn là vậy, nhưng đối với các hộ duy trì nghề sản xuất tượng đất cho đến nay vẫn đam mê, gắn bó với nghề. Những ai lần đầu đặt chân đến đây sẽ đặc biệt ấn tượng với mùi sơn, màu sắc rực rỡ của những.
Ngoài các tượng con Heo, Chuột… người dân không sản xuất duy nhất heo đất, họ còn làm thêm những con vật dễ thương như: vịt, cá vàng, doremon, thiên nga, bồ câu... Sản phẩm của làng nghề không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn xuất khẩu ra nước ngoài.
Nghề truyền thống ngấm dần vào da thịt, từ thanh niên đến những cụ già.
Cứ như vậy, từ năm này qua năm khác, làng nghề truyền thống làm tượng đất tại Lái Thiêu, thị xã Thuận An vẫn được người dân lưu truyền.
Qua nhiều thế hệ khác nhau, những người dân không còn xem đây là nghề kiếm sống nữa, mà cả một sự kết tinh văn hoá, món ăn tinh thần không thể thiếu của những người làm nghề.
Dù có vất vả, có cực nhọc đến đâu thì cứ mỗi độ xuân về, khi chim Én đua nhau sải tránh trên những cánh đồng thì tại làng tượng đất Lái Thiêu, tiếng nhào nặn, sơn xịt báo hiệu Tết đã đến rộn ràng.
Chào một năm mới với bức tượng linh vật tượng trưng cho chính con giáp. Và chào năm Canh Tý với nhiều thành công mới.
