Sâm Nam núi Dành: Gìn gữ và bảo tồn sản vật tiến vua

Sâm Nam núi Dành từ lâu được coi như một loại thần dược, đã có cách đây khoảng hơn nghìn năm. Trong sách “Đại Nam nhất thống chí”, có ghi "Sâm nam sẵn ở đỉnh núi Chung Sơn. Cỏ thi cũng có ở đỉnh Chung Sơn”. Núi Chung Sơn được nhắc tới đó là núi Dành ngày nay, thuộc địa phận xã Liên Chung và xã Việt Lập, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang.

Nỗ lực gìn giữ và nhân giống từ cây Sâm tổ

Theo tương truyền cùng các tư liệu lịch sử, sâm Nam núi Dành được phát hiện từ thời vua Tự Đức nhờ chữa khỏi lòa mắt cho mẹ nhà vua (Đức Từ Dụ Hoàng Thái hậu). Từ đó, sâm núi Dành được coi là sâm quý như kỳ thảo, trở thành vật phẩm tiến vua.

Tiếng lành đồn xa, sâm Nam núi Dành được khai thác tìm kiếm ngày càng khan khiến. Ở thế kỷ trước sâm Nam núi Dành như dần bị lãng quên, sau nhiều nỗ lực của các nhà khoa học cùng các cấp chính quyền và nhân dân, sâm Nam núi Dành đã hồi sinh được nhiều khách hàng khắp nơi biết tới. Hiện nay, cây sâm tổ nằm tại vườn của gia đình ông Thân Hải Đăng, thôn Đồng Sen, xã Việt Lập, huyện Tân Yên.

Chia sẻ với phóng viên, ông Thân Hải Đăng cho biết: Câu chuyện đã qua hơn nửa thế kỷ. Gốc sâm ngày ấy giờ đã bò lan ra hơn cả chục mét vuông. Gốc sâm này được cụ Thân Văn Thành cha ông truyền lại. “Ông cụ thân sinh ra tôi căn dặn lại rằng, đây là giống sâm quý, sâm tiến vua, con phải giữ gìn”, ông Đăng chia sẻ.

Cũng từ đó, ông Thân Hải Đăng cùng mọi người trong gia đình tìm cách nhân giống và bảo tồn cây sâm quý hiếm này. Cách nhân giống sâm cũng đơn giản, chỉ cần lấy đất bọc vào nhánh cây sâm, sau một thời gian nhánh cây mọc rễ thì cắt ra đem xuống trồng bình thường, cứ như vậy, sẽ có những cây sâm con. Hiện nay, ông Đăng nhân giống và mở rộng diện tích trồng sâm lên gần 2 ha

Sâm Nam núi Dành tốt cho sức khỏe

Sâm Nam núi Dành là loài dây leo mảnh, thường nằm bò trên mặt đất hoặc phải tựa, cuốn theo cành lá cây khác để vươn lên. Củ ở những cây sâm 1 - 2 năm tuổi chỉ to bằng ngón tay út người trưởng thành, ngoài 5 năm tuổi, sâm mới cho củ chất lượng và sử dụng được. “Củ sâm Nam có phần vỏ ngoài màu vàng nhạt, phần ruột có vị ngọt thanh mát, thơm dịu. Tuổi thọ của sâm sẽ quyết định sắc vàng của nó, sâm càng già tuổi thì độ vàng óng càng cao” Ông Đăng chia sẻ thêm.

Chất lượng của sâm Nam núi Dành phụ thuộc vào độ tuổi của cây và một số hoạt chất chính cao hơn một số giống sâm khác: Theo kết quả nghiên cứu của Viện Di truyền Nông nghiệp cho biết một số nhóm chất chính trong mẫu củ và hoa sâm có chứa các chất gồm saponin, flavonoid, acid hữu cơ, acid amin, saccharid, hàm lượng saponin của cây sâm Nam núi Dành tương đương sâm Hàn Quốc. Tuổi của cây sâm càng cao thì hàm lượng các hoạt chất này càng cao, giá trị kinh tế càng cao. Hoạt chất Saponin trong sâm có tác dụng dược tính cung cấp nhiều dưỡng chất quý cho cơ thể như axit amin, vitamin, khoáng chất, dầu thơm… giúp tăng cường sinh lực, tăng khả năng miễn dịch, ngăn ngừa lão hóa, làm long đờm, chữa ho...

Với khát vọng gìn gữ và bảo tồn sản vật quý và vươn lên làm giàu từ tài nguyên bản địa, ông Thân Hải Đăng - Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Sản xuất và tiêu thụ sâm Nam núi Dành – Tân Yên đã thành công trong việc bảo tồn, phát triển bền vững cây sâm Nam núi Dành. Qua đó, đưa thương hiệu sản vật quý của địa phương đến với nhiều vùng miền cả nước.

Đến nay sản phẩm được HTX phát triển thành hàng hóa và là sản phẩm Ocop 4 sao của địa phương. Từ sản phẩm đã từng mai một trở thành cây có giá trị kinh tế cao nhờ liên kết sản xuất HTX đã phát triển nhân rộng vùng trồng sâm chuyên canh lên tới 20 ha cung cấp nguồn nguyên liệu, chế biến thành các sản phẩm cung cấp ra thị trường.

Để đáp ứng nhu cầu của nhiều phân khúc khách hàng, HTX sản xuất, tiêu thụ Sâm nam núi Dành đa dạng hóa sản phẩm từ sâm có chất lượng cao tiêu biểu như: Sâm nam núi Dành khô, Sâm ngâm mật ong, Nụ hoa sâm khô. Trong đó, sản phẩm Sâm nam Núi Dành khô được UBND tỉnh Bắc Giang cấp chứng nhận công bố sản phẩm OCOP 4 sao.Hiện nay HTX Sâm nam núi Dành có thị trường ổn định, sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý, đạt chứng nhận VietGap.

Tuy nhiên theo ông Đăng, ngày nay tình trạng buôn bán sâm non chưa đủ năm trà trộn vào gắn mác thương hiệu của HTX sản xuất tiêu thụ Sâm Nam núi Dành đang đặt ra nhiều thách thức. Nhằm góp phần nâng cao nhận thức của người tiêu dùng trong việc chọn loại dược liệu có giá trị cao này, tránh mua phải hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc, ông Đăng cho hay: Củ sâm có lớp vỏ bên ngoài hơi cứng, bên trong lõi màu vàng nhạt, mẫu sâm hơn 5 tuổi có sắc vàng óng và hàm lượng lớn hơn đáng kể so với mẫu 2, 3, 4 tuổi. Người tiêu dùng nên tìm hiểu và lựa chọn kỹ sản phẩm của HTX tại trang web: samtonuidanh.vn hoặc thăm quan tìm hiểu các sản phẩm trực tiếp tại phòng trưng bày của HTX tại thôn Đồng Sen, xã Việt Lập, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ về định hướng phát triển của HTX trong thời gian tới, ông Đăng cho biết: Thời gian gần đây, sản phẩm sâm núi Dành đã được chế biến sâu, mẫu mã bao bì hấp dẫn giúp gia tăng giá trị, hiệu quả kinh tế, được tiêu thụ mạnh trên thị trường, mở ra cơ hội phát triển.

Để bảo đảm phát triển bền vững và nâng cao chất lượng, giá trị cho sâm núi Dành, HTX sẽ tập trung xây dựng vùng nguyên liệu tập hướng tới sản xuất sâm theo hướng hữu cơ và chế biến sâu nâng cao chất lượng, gia tăng giá trị đồng thời liên kết quảng bá tiêu thụ sản phẩm chinh phục thị trường trong nước và quốc tế.

Tin tưởng rằng bảo tồn giống sâm quý và phát huy lợi thế chỉ dẫn địa lý, sẽ làm tăng thêm thương hiệusâm Nam núi Dành, góp phần quảng bá, mở rộng thị trường tiêu thụ để sâm núi Dành sẽ là một trong số những biểu tượng nông nghiệp giá trị cao của địa phương.

Hà Anh