Ám ảnh bởi những người con gái ngồi lặng thinh bên cầu Đá Bạc, rồi những gì nhà văn quê Thái Bình miêu tả khiến một vùng quê nguyên mẫu hiện lên. “Bến không chồng” là địa danh có thật nó gắn với nhiều câu chuyện buồn vui của xã Thụy Liên...
Lời nguyền bến sông nơi thiếu nữ trẫm mình
Bến sông ấy vốn chẳng có tên, người dân xã Thụy Liên, Thái Thụy, Thái Bình còn nhớ, đó là nơi “thôn nữ tắm tiên”. Cái bến sông có hai cây quéo cổ thụ gắn với bao vui buồn của người dân. Hai cây quéo xòe bóng mát khúc sông, ban ngày người trong thôn đi làm đồng về thường nghỉ ngơi, tắm mát. Tối đến, trai gái trong làng đưa nhau ra bến sông ấy, nơi có “đôi tình nhân cổ thụ” để hẹn hò yêu đương. Họ tin, cái bến sông ấy linh thiêng sẽ minh chứng cho một tình yêu thủy chung.
Dấu tích bến sông xưa nơi có hai cây quéo cổ thụ
Anh Nguyễn Vĩnh Diễn, người quê Thụy Liên kể rằng: “Một ngày kia, như có cơn cuồng phong đổ trên bến sông. Dòng người đổ về đây khóc thương cho thân phận trinh nữ. Cô gái tên H, yêu chàng trai cùng thôn nhưng gia đình kiên quyết ngăn cản, chàng trai uất hận bỏ đi biệt xứ. Cô gái đau buồn lầm lũi sống như cái bóng. Một ngày kia, cô gái đến bến sông than thân, trách phận rồi buông lời nguyền: “Những người yêu nhau, hẹn ước nơi bến sông này sẽ phải ly tan”. Cô gái nhảy xuống sông tự tử. Khi dân làng vớt được xác cô gái lên, hai tay cô vẫn còn chắp trước ngực như đang khấn nguyện. Sau này, bến sông không tên còn chứng kiến nhiều cái chết thương tâm của trinh nữ trẫm mình vì tình”.
Theo thời gian, những ám ảnh từ bến sông khiến người dân thêu dệt nhiều câu chuyện ly kỳ, huyễn hoặc. Người ta cứ nói khơi khơi như thể mình chứng kiến tận mắt. Ông đi soi ếch trong đêm cũng kể, đêm khuya thanh vắng đi qua bến sông thấy những cô gái mặc đồ trắng đi như lướt trên mặt sông, cười đùa nói chuyện huyên náo cả bến sông.
Các bà hay chuyện lại kể, đi làm đồng từ khi tang tảng sáng, gần đến bến sông thấy tiếng con gái nói chuyện nô đùa, tiếng té nước ì oạp, nhưng đi tới nơi dòng sông im lặng đến lạnh người. Nhìn quanh đôi bờ, bãi cỏ, gốc quéo cổ thụ tuyệt nhiên không thấy bóng người. Những câu chuyện cứ được lan rộng, thêu dệt, đời này qua đời khác khiến người ta tin cái bến sông ấy có ma, mà toàn ma trinh nữ hận tình.
Đến nay, bến sông ấy không còn hai cây quéo cổ thụ nữa. Trong một trận bão, hai cây cổ thụ cùng bị đánh tả tơi, bật gốc. Bến sông không tên nay đã được gọi là “Bến không chồng”, bởi nó được đặt tên trong tiểu thuyết nổi tiếng của nhà văn Dương Hướng. Và lâu rồi, những câu chuyện huyền thoại cũng chỉ còn lại trong ký ức của những người dân quê.
Nhưng một ký ức mới lại bồi đắp cho người dân quê nơi đây. Bởi nếu ai đó đọc “Bến không chồng” có dịp ngang qua làng quê này mà hỏi cầu Đá Bạc, hỏi về “Bến không chồng” thì ai cũng nhắc đến Dương Hướng. Hỏi đến ông, người làng lại nhắc đến "Bến không chồng". Ông viết truyện mà thật đến nỗi đọc tiểu thuyết, người làng nhận ra từng nhân vật ngoài đời được ông chọn làm nguyên mẫu. Đến nay, các bà, các cô còn nhắn với tác giả rằng: "Bến không chồng giờ không còn ai tắm truồng nữa, vì nước sạch đã dẫn đến từng nhà rồi nhé!"
Cầu Đá Bạc trong tiểu thuyết Bến không chồng
Sự thật qua lăng kính nhà văn
Ông Nguyễn Vĩnh Diễn, một độc giả trung thành của nhà văn Dương Hướng khẳng định: “Cống Linh trong truyện chính là Cống Trà Linh quê tôi. Một trong mười ba hệ thống thủy lợi quan trọng của miền Bắc, là mục tiêu đánh phá của máy bay Mỹ trong cuộc chiến tranh. Và con đê mà tác giả nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong tác phẩm chính là con đê ngăn mặn chạy dọc bờ sông Diêm Hộ. Còn cây cầu Đá Bạc nơi có "Bến không chồng" lại nằm kề bên hai cây quéo cổ thụ khổng lồ của làng Đoài. Đây chính là một khung cảnh độc nhất vô nhị của trung tâm xã Thụy Liên, Thái Thụy, Thái Bình. Hai cây quéo cổ thụ mà chúng tôi chẳng biết được trồng từ đời nảo đời nào. Chúng tôi lớn lên đã thấy tán lá của nó xanh thẫm rậm rì vượt lên trên tầng xanh của lũy tre quê mình. Đứng xa hàng năm bảy cây số đã nhìn thấy hai lùm cây lừng lững như hai cây nấm khổng lồ trồi lên in vào bầu trời”.
Đọc “Bến không chồng” của nhà văn Dương Hướng, tiểu thuyết được trao giải của Hội Nhà văn Việt Năm năm 1991, mới thấy cái bến nước ấy đã gắn với đời sống của người dân, gắn với nhân vật của ông. Cái bến sông là hình ảnh mở đầu cũng là hình ảnh kết thúc của tiểu thuyết. Nhiều lần, ông đặc tả bến sông: “Hạnh (nhân vật chính của tiểu thuyết-PV) chạy xuống bếp lấy chiếc nón của mẹ rồi vội vàng ra bờ sông. Lại một lần nữa Hạnh đi trên bờ sông quen thuộc xuống cống Linh. Lần này không có Nghĩa, Hạnh thấy trống trải. Dòng sông vẫn lặng lẽ trôi. Gió buổi sáng mát rượi. Những giọt sương còn đọng trên cỏ sáng lóe dưới nắng sớm”.
Một chương khác, Dương Hướng viết: “Lâu nay Hạnh sợ cái bến tắm. Không phải Hạnh sợ ba ba thuồng luồng hay con ma mặt đỏ ở đầu cánh mả Rốt mà chỉ sợ chính ở sự gợi cảm của dòng sông... sợ cái "Bến không chồng"... Vầng trăng hiện ra nhuốm vàng mọi cảnh vật. Bến sông mênh mông. Hạnh lội xuống bến Không chồng rửa chân, lòng ngẩn ngơ nhìn mặt trăng loang loáng dưới nước. Hạnh thấy mình như lạc vào thế giới mông lung sâu thăm thẳm của những câu chuyện huyền thoại xa xưa... Bến Vắng”. Hay “những đêm trăng như đêm nay, cầu Đá Bạc là nơi các cô gái làng Đông tụ tập. Trông cô nào cũng phây phây mà "chống ề".
Nhà văn Dương Hướng
Cái kết của “Bến không chồng” lại chứng kiến cái chết của Nguyễn Vạn - người đàn ông, không dám sống thật với lòng mình. Người đàn ông muốn “giữ hình ảnh” cựu quân nhân trở về làng tìm đến cái chết để cắt đứt những rối ren khi ông ta yêu người đàn bà tên Nhân là vợ liệt sỹ nhưng lại có con với Hạnh (con gái của bà Nhân). Khi Hạnh có con với người đàn ông yêu mẹ mình, cô đã trốn khỏi làng một thời gian. Và khi đưa con về làng nhận cha, trong cô khấp khởi niềm vui: “Hạnh dắt con gái ra tới cầu Đá Bạc đứng nhìn dòng sông loang loáng trong trăng. Bến Không Chồng lung linh”.
Nhưng một buổi sáng, Hạnh đã chứng kiến cảnh đau lòng: “Hạnh gọi con dậy, dắt nó ra Bến Không Chồng rửa mặt, Hạnh chợt nhìn thấy phía cầu Đá người đứng lố nhố ngó nghiêng dưới chân cầu. Linh cảm thấy điều gì đó, Hạnh dắt con chạy mà hai chân cứ ríu lại. Hạnh đã nhận ra Nghĩa, anh lao ào từ trên cầu xuống sông. Hạnh sững lại chân tay bủn rủn khi nhìn thấy cái xác chết được Nghĩa kéo từ dưới sông lên lại chính là chú Vạn. Hạnh dắt con nhào tới quỳ phục xuống bên xác chú Vạn”. Người đàn ông ấy, không bước qua khỏi lời nguyền và đã chết nơi bến sông trinh nữ trẫm mình.
Theo nhà văn Dương Hướng, tất cả những gì ông viết đều là sự thật có từ trong làng xã. “Ngày ấy, tôi viết muốn ghi tên thật để nhớ tất cả những gì nhân vật đã từng nói. Nhưng rồi, sau khi đọc lại sửa cuốn tiểu thuyết nên tôi quên mất không thay tên nhân vật”. Chẳng thế mà, cuốn tiểu thuyết chân thật đến từng lời ăn, tiếng nói, lối sống của người nông dân. Mà cũng phải nói rằng, không ít người đã “mặt nặng” vì “bị” đưa vào văn.
Cuốn tiểu thuyết của Dương Hướng là bức tranh buồn thê lương ở một làng quê miền Bắc thời hậu chiến. Ở đó, đã không có sự bù đắp nào, không có hạnh phúc nào dành cho những người lính trở về sau cuộc chiến. Năm 2000, đạo diễn Lưu Trọng Ninh chuyển thể tiểu thuyết Bến không chồng của Dương Hướng thành kịch bản phim. Đã có những tranh cãi về việc chuyển thể, nhưng không thể phủ nhận những thước phim giàu chất điện ảnh mà Lưu Trọng Ninh gửi gắm trong Bến không chồng.
| Lúc nào, nơi đâu vẫn dõi theo vùng đất quê hương Nhà văn Dương Hướng người Thụy Liên, Thái Thụy đi công nhân quốc phòng rồi chuyển qua bộ đội, trực tiếp chiến đấu tại chiến trường miền Nam từ năm 1971 cho đến ngày giải phóng. Từ bộ đội, năm 1976 anh lại chuyển sang ngành Hải quan, công tác tại Hải quan tỉnh Quảng Ninh. Hiện nay gia đình anh đang cư trú tại Hạ Long. Vậy nhưng mọi sự kiện xảy ra suốt quãng thời gian năm mươi năm qua trên vùng đất quê hương không gì qua được đôi mắt tinh tường, sắc sảo của anh. Các tiểu thuyết đã xuất bản: Bến không chồng, Dưới chín tầng trời... |
Minh Khánh
