Tái bùng phát 'hình sự hoá' các quan hệ dân sự, kinh tế

Không ít vụ án oan

Chiều ngày 17/4, tại thành phố Đồng Hới, VKSND tỉnh Quảng Bình đã tổ chức công khai xin lỗi việc ra quyết định khởi tố vụ án, điều tra bị can, bắt tạm giam oan sai đối với bà Trần Thị Tiểu Minh, Giám đốc Doanh nghiệp tư nhân Vàng bạc Ý Nhật, chủ tiệm vàng IYK ở tiểu khu 2, phường Hải Đình, thành phố Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình). Người đại diện cho VKSND tỉnh Quảng Bình cho biết, nội dung xin lỗi ngày hôm nay sẽ được đăng tải liên tục trong ba số liên tiếp của một tờ báo tại địa phương và trên báo chí Trung ương. Không những vậy, việc xin lỗi này của Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình sẽ được thông báo rộng rãi tại địa phương - nơi bà Minh đang sinh sống để mọi người được biết nhằm trả lại danh dự cho người bị oan sai.

Sự vụ liên quan đến việc thanh toán nợ nần giữa bà Minh với một người cùng làm ăn. Tuy nhiên, chỉ căn cứ vào giấy viết tay vay tiền, cơ quan Cảnh sát điều tra công an tỉnh Quảng Bình đã quyết định khởi tố vụ án hình sự và được VKSND tỉnh phê chuẩn quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt tạm giam bà Trần Thị Tiểu Minh về tội Cưỡng đoạt tài sản... Tuy nhiên, sau 48 ngày cho bị cáo ngồi khám, căn cứ trên kết quả điều tra có được, Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình thấy rằng hành vi của bà Minh không cấu thành tội Cưỡng đoạt tài sản theo quy định tại Điều 135 Bộ luật Hình sự nên ra quyết định đình chỉ vụ án.

Trước đó, VKSND tỉnh Đắk Lắk cũng phải rút kinh nghiệm sâu sắc về những sai sót trong vụ án lừa đảo, chiếm đoạt tài sản mà bị can là ông Đinh Quang Điền. Theo đó, ngày 21/6/2011, từ một lá đơn nặc danh, cơ quan CSĐT Công an TP. Buôn Ma Thuột đã quyết định khởi tố vụ án. Ngày 22/6/2011, Viện KSND

Hàng trăm người lao động Công ty Đông Nam Long mòn mỏi chờ đợi Giám đốc.

TP. Buôn Ma Thuột đã phê chuẩn quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt tạm giam ông Đinh Quang Điền về hành vi lừa đảo, chiếm đoạt tài sản. Ông Điền trở thành bị can 473 ngày, trong đó bị tạm giam 240 ngày. Sau đó vụ án được xác định là khởi tố oan sai, bắt tạm giam người vô tội, VKSND TP. Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) đã phải công khai xin lỗi vào ngày 31/1/2013.

Theo VKSND tỉnh Đắk Lắk, để xảy ra những sai phạm như trên, trách nhiệm thuộc về Kiểm sát viên và lãnh đạo phụ trách của VKSND Buôn Ma Thuột. Ngày 26/2, VKSND tỉnh Đắk Lắk cho biết đã ra quyết định kỷ luật những người có liên quan.

Vừa qua, Vụ thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự (VKSND Tối cao) vừa đưa ra nội dung rút kinh nghiệm về việc kết án bị cáo Tòa hình sự trong vụ án hình sự đối với bị cáo Trần Văn Nghĩa bị Tòa án cấp sơ thẩm kết án về tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản và Tòa án cấp phúc thẩm kết án về tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Theo đại diện VKSND Tối cao, còn nhiều tình tiết của vụ án chưa được giải quyết, cần phải được làm rõ hành vi gian dối của Trần Văn Nghĩa có chiếm đoạt tài sản hay không cần phải điều tra lại.

Trước đó, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã kháng nghị bản án hình sự phúc thẩm của TAND tỉnh Ninh Bình và đề nghị Toà hình sự - TAND Tối cao xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm huỷ bản án hình sự phúc thẩm nêu trên và bản án hình sự sơ thẩm của TAND thành phố Ninh Bình đã kết án đối với Trần Văn Nghĩa để điều tra lại theo quy định của pháp luật. Tại Quyết định giám đốc thẩm mới đây, Tòa hình sự TAND Tối cao đã quyết định huỷ hai bản án này để điều tra lại theo quy định của pháp luật.

"Nóng" chuyện bắt bớ

Hồi giữa năm ngoái (ngày 31/5/2012), báo giới được phen hâm nóng khi cơ quan An ninh điều tra (bộ Công an) đã khởi tố và bắt tạm giam đối với ông Trần Văn Thìn về tội "làm giả tài liệu của cơ quan, tổ chức". Khi đó, việc bắt giữ ông Thìn được khẳng định là có liên quan đến 568ha cây cao su đang tranh chấp giữa ông Thìn với một thành viên góp vốn là bà Nguyễn Thị Thanh Tuyền.

Theo hồ sơ, năm 2001, bà Nguyễn Thị Thanh Tuyền và ông Trần Văn Thìn bàn, thống nhất mỗi người góp 50% vốn để thành lập công ty (cty) TNHH Đông Nam Long đặt trụ sở tại TP. Hồ Chí Minh, do ông Thìn làm giám đốc. Cty đã đầu tư trồng mới gần hơn 568ha cao su tại xã Lộc Thành, huyện Lộc Ninh (Bình Phước). Năm 2006, bà Tuyền và ông Thìn kết hôn, nhưng sau đó giữa hai người phát sinh mâu thuẫn nên ly hôn. Hội đồng thành viên (HĐTV) cty họp thống nhất chia tài sản.

Năm 2011 bà Tuyền tố cáo ông Thìn đến công an tỉnh Bình Phước về hành vi giả mạo chữ ký, nâng khống vốn điều lệ, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Đến giữa năm, công an tỉnh đã ký quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với ông Thìn về tội "lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản". Nhưng sau đó, các quyết định khởi tố này đều bị Viện KSND tỉnh Bình Phước và Viện KSND Tối cao không phê chuẩn và hủy bỏ với lý do viện dẫn đây là tranh chấp dân sự, việc khởi tố là không đúng với quy định pháp luật.

Đáng nói, từ khi ông Thìn bị bắt đến nay, hàng trăm công nhân của cty rơi vào cảnh thất nghiệp, thanh quyết toán tiền lương, bảo hiểm chưa xong, chính vì vậy họ viết đơn mong muốn cơ quan có thẩm quyền cho ông Thìn được tại ngoại để giải quyết những tồn đọng của đơn vị. Nhận được đơn, nhiều ban ngành TW đã vào cuộc như ban Dân nguyện, Ủy ban Kiểm tra (Ban chấp hành TW) đã có văn bản gửi tới Bộ trưởng bộ Công an, Viện trưởng viện KSND Tối cao, đề nghị xem xét giải quyết theo quy định pháp luật. Nhưng đã gần một năm bị tạm giam, tương lai ông Thìn ra sao vẫn chưa có hồi kết.

Một trường hợp khác, cũng xảy ra tại CQĐT, bộ Công an và VKSND Tối cao. Đó là tranh chấp công nợ giữa cty Thành Luân, Nam Định và cty Tân Á liên quan đến hợp đồng đại lý. Trong lúc hai bên đang giải quyết nợ nần thì điều tra viên vào cuộc vì nhận được tố cáo của cty Tân Á. Điều tra viên đã "tạm giữ" 100 triệu đồng của "con nợ" rồi giao cho chủ nợ. Khi hai bên đã thống nhất "không còn nợ gì nhau", CQĐT lại khởi tố bị can đối với người đã trả hết nợ và được VKSND Tối cao phê chuẩn việc khởi tố. Song với sự thật là con nợ không còn nợ nữa, VKSND Tối cao phải đình chỉ vụ án và miễn tội cho người không có nợ là ông Nguyễn Văn Lượng, Giám đốc cty Thành Luân.

Trách nhiệm chính thuộc về VKS

Theo dõi sát những vụ án trên, ông Đỗ Cao Thắng, nguyên Thẩm phán, Chánh tòa kinh tế TAND Tối cao cho biết: Trước mắt cơ quan tố tụng nên xem xét hủy bỏ biện pháp ngăn chặn với những trường hợp này để thể hiện đúng bản chất nhân đạo trong pháp luật hình sự của Việt Nam. Chiểu theo khoản 2 Điều 88, BLHS thì những người này không nhất thiết phải thực hiện biện pháp ngăn chặn. "Đặc biệt với trường hợp bà Thoa là người có nhiều đóng góp cho xã hội, được Đảng và Nhà nước công nhận, lại đang mang nhiều bệnh, trong đó có bệnh hiểm nghèo nên việc bắt giam với người này là điều phải xem lại đã đúng quy định hiện hành hay chưa? Còn trong trường hợp ông Thìn cũng nên xem xét vì nó liên quan đến số phận hàng trăm công nhân".

Luật sư Tạ Quốc Cường, Giám đốc công ty Luật hợp danh Sự Thật nhìn nhận: "Từ những vụ án trên cần nhìn về vai trò của VKS, thực tế VKS đóng vai trò quyết định đối với việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can, bắt giam hoặc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Nếu không có sự đồng ý, phê chuẩn của VKS thì CQĐT không thể làm được. Ngoài ra, VKS còn là người "cầm còi", kiểm tra, giám sát đối với hoạt động của CQĐT và tòa án. Nếu VKS nói không với việc khởi tố, bắt giam và truy tố bị can nào thì CQĐT sẽ không khởi tố được.

"Theo tôi, có nhiều nguyên nhân khác nhau. Có thể do bản thân VKS cũng nhận thức các tranh chấp dân sự đó là tội phạm. Cũng có thể do thông tin và CQĐT báo cáo là chưa đầy đủ nên dẫn đến VKS quyết định sai lầm. Nhưng dù là lý do gì, theo tôi, VKS đã không làm tròn trách nhiệm của cơ quan kiểm sát điều tra, là nguyên nhân của các vụ án oan. Đây cũng là ký do mà VKS không phải là người "ném lao" nhưng vẫn phải "theo lao" và giải quyết hậu quả", luật sư Cường nói.                                              

Vương Trần