Tàn phá thiên nhiên để kiếm vàng

Tuy nhiên, bấy nhiêu đó cũng chẳng thấm tháp gì so với với những gì đang diễn ra tại Na Rì (Bắc Kạn). Núp bóng dưới những mục đích cao cả: trồng rừng, khai thác cát phục vụ dân sinh..., hàng loạt doanh nghiệp tư nhân đã sử dụng máy cơ giới hạng nặng, ngày đêm đào xới phá nát môi trường để tìm vàng.

Phá nát thiên nhiên vì vàng

Trên chuyến xe đi thực tế khắp hang cùng ngõ hẻm của đất Na Rì, ông M chốc chốc lại với tay về phía xa xa, chỉ cho chúng thấy những trảng rừng xanh thẫm đã sạt lở những mảng lớn, trơ đất đỏ au rồi hào hứng giải thích rằng tất cả những chỗ sạt lở ấy không phải do tự nhiên, mà do chính con người đang khai thác đào bới trên đó, chủ yếu để kiếm vàng. Thấy vẻ mặt tôi bâng khuâng, có lẽ ông M tưởng tôi đang mải suy nghĩ về các mối gom vàng, vỗ vai ân cần khuyên nhủ: “Anh bạn trẻ cứ từ từ, mấy chỗ vừa rồi chẳng qua cũng chỉ là quy mô nhỏ, trữ lượng không ăn thua đâu. Chỉ một lát nữa sẽ đến sông Bắc Giang, chỗ ấy toàn quy mô lớn, tha hồ để cậu bắt mối”.

Sông Bắc Giang bị phá nát vì những tàu cuốc và máy xúc

Tôi quay sang người đàn ông thật thà khẽ mở một nụ cười, ra chừng hiểu ý rồi đánh mắt về hướng những mảng rừng trơ đất đỏ au. Và trên chính những mảnh đất cằn cỗi ấy là lố nhố những người, máy móc và lán trại. Tất cả làm việc một cách ngang nhiên và công khai như thách thức chính quyền địa phương. Theo ông M, ở khắp tỉnh Bắc Kạn nói chung và đặc biệt 2 huyện Na Rì và Ngân Sơn nói riêng, cứ trên bộ có máng, dưới sông có tàu, các chủ vàng ngày đêm đào xới tài nguyên thiên nhiên với tốc độ vô cùng khủng khiếp. “Chúng tôi làm cò con nhỏ lẻ nên hầu hết đều thủ công còn những chủ mỏ lớn thường sử dụng cả thủy ngân và cyanua để tách vàng sa khoáng từ quặng. Những chất đó cực độc, với cả con người lẫn môi trường”, ông M quả quyết cho biết.

Suốt dọc đường đi, mặc cho ông M huyên thuyên “thuyết trình” với tôi về các mỏ vàng sờ sờ trước mắt, ông Phủ hầu như chỉ im lặng, thỉn thoảng lại thở dài não nề. Nhìn vào đôi mắt đăm chiêu của ông, tôi chợt mường tượng đến bài thơ “Nhớ rừng” của Thế Lữ.

Công nghệ “cướp” vàng bằng tàu cuốc

Sau chừng hơn 1 tiếng đồng hồ rời điểm khai thác vàng tự phát của ông M, chúng tôi đến trung tâm huyện Na Rì, thị trấn Yên Lạc. Theo lời của ông M, địa điểm khai thác lậu nổi tiếng và quy mô bậc nhất Na Rì (nơi ông tin tưởng rằng tôi sẽ tiếp cận được các mối vàng lớn, giá “hữu nghị”) chính là khúc sông Bằng Giang đoạn chảy qua địa phận xã Lam Sơn, cách trung tâm thị trấn Yên Lạc khoảng 5km.

Tuy chỉ có khoảng 5km nhưng đường đi vào “đại bản doanh” khai thác vàng lậu khá khó khăn. Để vào được khu vực đại bản doanh, chúng tôi phải vượt qua những con đường quanh co khúc khuỷu, một bên là vách núi đá lởm chởm, một bên vực sâu hun hút với những góc cua rất nguy hiểm. Sau gần 1 tiếng vật lộn chúng tôi cũng đến được nơi cần đến. Để tránh rắc rối vì bị phát hiện, ông Phủ cho xe đỗ khá xa so với “đại công trường” trước mặt, chúng tôi đi bộ vào, men theo lối mòn ở bờ sông Bắc Giang.

Chẳng khó khăn để chúng tôi bắt gặp cảnh hàng trăm toán thợ cùng với dụng cụ thô sơ lẫn phương tiện máy móc thi nhau tung hoành, cày xới trong một cảnh tượng nháo nhác, sông Bắc Giang cuồn cuộn ngày nào bị cày xới nham nhở, đất đá lổm nhổm như những hố bom khổng lồ chắn ngang, chắn dọc dòng nước khiến cho dòng sông trong veo trước đây trở nên đục ngầu. Không còn một mét đất nào chưa bị cày xới. Cả con suối bị lật tung lên, để lại những hố sâu hoắm xen kẽ những đống đất đá chất cao chót vót, trông tan hoang đến thảm hại.

Cách đó không xa là những thiết bị máy móc như máy múc, máy bơm nước, máng đãi loảng xoảng, gầm rú. Máy xúc từng gầu đất cát chuyển ra những vũng nước gần đó để xối nước. Những chiếc máy đào khổng lồ, được lắp các vòi rồng sục sâu vào dòng sông hút đất đá chuyển lên máy sàng, tiếng máy nổ ầm ầm khuấy động cả núi rừng. Những chiếc máy gắn vòi rồng như những con bạch tuộc tỏa ra tứ phía hoạt động hết công suất cho phép.

Đặc biệt hơn cả, sự tiến bộ vượt bậc trong công nghệ "cướp" vàng giết chết môi trường ở Na Rì được đánh dấu bởi sự xuất hiện của đoàn tàu cuốc bằng sắt lưu động khắp các công trường vàng sa khoáng đường thủy. Theo ghi nhận của chúng tôi, có khoảng 4 đến 5 chiếc tàu cuốc như vậy hoạt động dọc trên một khúc sông ngắn chừng 1,5km của sông Bắc Giang. Theo ông M, tàu cuốc có xuất xứ từ Trung Quốc, được nậu vàng các tỉnh phía bắc du nhập vào Việt Nam. Hệ thống gàu múc của tàu cuốc từ 10-20 thậm chí đến 50 gàu, hoạt động trong một băng chuyền chạy tròn liên tục cuốc múc đất đá, cát sỏi dưới lòng sông lên sàn tàu để xay nghiền lấy vàng. Mỗi tàu cuốc với bao nhiêu gàu thì có mức độ đục khoét lòng sông bằng chừng ấy chiếc xe xúc hoạt động cùng lúc. Chính vì vậy, tàu cuốc đã tạo ra những đống đất đá rộng mênh mông, cao ngất ngưởng, bóp nghẹt cả những dòng sông Bắc Giang nơi chúng hoành hành suốt ngày đêm không nghỉ. Mỗi chiếc tàu cuốc loại trị giá bạc tỷ nhưng nhiều tay vàng nậu vẫn sẵn lòng dốc túi đầu tư vì nguồn lợi mà nó mang lại quá lớn.

Đội lốt khai thác cát sỏi?

Theo tìm hiểu, con đường để các tàu cuốc bắt đầu hạ thủy xuống sông suối Na Rì cũng không phải bằng danh nghĩa khai thác vàng sa khoáng, mà núp dưới chiêu bài khai thác cát sỏi lòng sông để phục vụ dân sinh. Theo tìm hiểu của chúng tôi, các tàu cuốc trên thuộc quyền sở hữu của các doanh nghiệp H.Đ, T.B, T.V…Thế nhưng thực tế những gì mắt thấy, có vẻ các doanh nghiệp trên chẳng mặn mà đến cát, mục đích thực sự là nhắm đến vàng. Bởi nơi đây hoàn toàn không có đường để vận chuyển cát sỏi khai thác ra thị trường và các doanh nghiệp này cũng chẳng hề bán cát sỏi gì cả, mà chỉ múc lên rồi thả đống lấp nghẹt cả dòng sông.

Cũng theo một số người dân địa phương, các doanh nghiệp trên chỉ được khai thác 7 tháng/năm và dừng vào mùa mưa, nhưng tại thời điểm chúng tôi có mặt (tháng 8/2012) họ vẫn đang ngang nhiên khai thác một cách bừa bãi khiến dòng Bắc Giang chảy qua khu vực này đang trở thành một dòng sông chết.

Trong khi tôi và ông M mày mò trong đống đất cát ngổn ngang, ông Phủ đứng nhìn trân trân ra lòng sông đục ngầu giận dữ, ánh mắt buồn thảm. Thấy thái độ ông Phủ đổi khác, tôi cũng lấy cớ bảo ông M quay lại xe, chúng tôi lên đường trở về.

Chia tay ông M, chia tay Na Rì, chúng tôi nhắm hướng Hà Nội thẳng tiến. Biết là đêm hôm khuya khoắt đi lại vất vả, nhưng ông Phủ vấn nhất quyết từ biệt, mặc cho sự thuyết phục đến khốn khổ của người bạn cũ, xin ông ở lại một đêm để dốc bầu tâm sự. Nhìn nét mặt căng thẳng của ông Phủ lúc này, tôi chợt hiểu vì sao mình nhớ đến bài thơ “Nhớ rừng”. Ông Phủ nhớ rừng, và hối hận vì những gì mình đã gây ra cho rừng. Ông cũng đau đớn tột cùng khi chứng kiến các thế hệ đi sau ông bất chấp tất cả chỉ để lấy được vàng từ lòng đất. Tôi giật mình nhớ rằng, ông Phủ lấy vợ rất muộn, khi đã ngoài 40 tuổi và lờ mờ cảm nhận được lý do ông từ bỏ sự nghiệp đào vàng khi đang trên đỉnh cao quyền lực nhất của giới “vàng tặc”. Tôi khẽ lẩm nhẩm hát theo ca khúc của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn: “Sống trên đời phải có một tấm lòng, để gió cuốn đi…”. Bên cạnh tôi, ông Phủ căng mắt lái xe, nước mắt ầng ậng chảy dài trên hai khóe mắt…

Long Nguyễn