Tăng thuế thuốc lá: Giảm bệnh tật và tử vong?

Mua và sử dụng thuốc lá ngày càng dễ dàng

Ngày 13/8, Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá và vai trò của chính sách thuế trong phòng chống tác hại của thuốc lá.

Thông tin về gánh nặng bệnh tật, kinh tế do sử dụng thuốc lá, vai trò của chính sách thuế thuốc lá và khuyến nghị cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá ở Việt Nam, Ths.BS. Nguyễn Tuấn Lâm – Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho biết, xu hướng hút thuốc lá tăng trở lại, đây là điều đáng báo động. Trong khi đó, thuế đối với mặt hàng này hầu như không tăng.

"Sản lượng và tiêu thụ thuốc lá gần đây có xu hướng tăng nhanh", BS.Lâm chỉ ra và cho rằng vấn đề chủ yếu là do thuế và giá quá thấp.

Theo BS.Lâm chính sách thuế cũng là một biện pháp rất quan trọng, như Thái Lan thực hiện tốt việc phòng chống tác hại thuốc lá. Nghiên cứu cho thấy, chính sách thuế của Thái Lan góp 61% tác động để giảm sử dụng thuốc lá. Nhưng, ở Việt Nam mức thuế năm 2020 mới khoảng hơn 38%.

Chuyên gia của WHO cũng chỉ ra, tổn thất kinh tế - xã hội đối với việc sử dụng thuốc lá rất to lớn. Theo ước tính mới nhất của Hội Y tế công cộng Việt Nam, ước tính tổn thất y tế, sức khỏe và kinh tế do thuốc lá gây ra lên tới khoảng 108.000 tỷ đồng. Bao gồm một phần chi phí điều trị trực tiếp, một phần chi phí nghỉ ốm do các bệnh do thuốc lá gây ra, khoản chi phí lớn nhất là tử vong sớm do thuốc lá.

"Lẽ ra một người Việt có thể sống tới trung bình khoảng 76 tuổi thì người hút thuốc sẽ giảm khoảng 10 năm tuổi thọ. Mất đi 10 năm đó cống hiến về mặt trí tuệ đóng góp cho xã hội", BS.Lâm nói.

BS.Lâm cũng cho rằng giá thuốc lá ngày càng rẻ đi trong khi thu nhập ngày càng tăng, việc mua và sử dụng thuốc lá ngày càng dễ dàng.

Với đề xuất thuế của Bộ Tài chính, BS.Lâm cho biết WHO đánh giá cao. Với hai phương án, phương án 1 tăng 2 nghìn đến 10.000 đồng/gói vào năm 2030. Phương án 2 mức tăng từ 5 nghìn năm 2026 sau đó tăng chậm hơn và kết thúc 10.000/gói thuốc lá thuế tuyệt đối vào năm 2030. Đồng thời, duy trì thuế theo giá xuất xưởng hiện nay là 75% .

"Như vậy có hệ thống thuế hỗn hợp, có nhiều ưu điểm. Sẽ giảm các nhãn cực kỳ rẻ, sau khi áp thuế tuyệt đối vào sẽ tăng nhiều hơn, sẽ giảm mức chênh lệch nhãn. Giảm nhãn rẻ thì việc tiếp cận của thanh thiếu niên sẽ khó hơn", BS.Lâm cho hay.

Theo BS.Lâm hiện nay chỉ cần 10.000 đồng đã mua được thuốc lá, nhưng nếu tăng được thuốc lá đáng kể thì lúc đó sẽ khó mua, hoặc các bạn trẻ sẽ tiếc tiền việc mua sẽ giảm đi.

"Sử dụng thuốc lá giảm xuống thì sẽ giảm được nhiều bệnh tật tử vong", BS.Lâm nhấn mạnh và khuyến cáo tăng thuế thuốc lá tiêu thụ đặc biệt vào mức tuyệt đối để giảm tiêu thụ thuốc lá và tăng ngân sách cho Chính phủ.

"Thông điệp chúng tôi nhấn mạnh đó là tăng thuế thuốc lá giảm bệnh tật và tử vong", BS.Lâm nói.

Giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới

Ths.Đào Thế Sơn – Chuyên gia kinh tế cũng làm rõ thêm những quan ngại về tăng thuế thuốc lá.

"Tăng thuế thuốc lá có sốc hay không? có thể thấy rằng tình hình kinh doanh của ngành thuốc lá rất khả quan, dự báo các năm sau tăng trưởng rất tốt. Trong khi đó, bệnh tật và kéo theo chi phí y tế rất đáng lo ngại", ông Sơn nêu và cho rằng cần cấp bách đảo ngược hai xu thế này, giảm tăng trưởng về thuốc lá và giảm gánh nặng bệnh tật.

Ông Sơn cũng nêu ra những lập luận về quan ngại tăng thuế thuốc lá tác động tới buôn lậu, tác động tới việc làm…

Về kiến nghị, ông Sơn cho rằng chính sách thuế cần thể hiện vai trò chủ đạo trong giảm tiêu dùng; chính sách thuế góp phần nâng cao sức khoẻ, giảm bệnh tật, tử vong và chi phí y tế; Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức đủ cao và có thay đổi định kỳ; để giảm khả năng chi trả cho thuốc lá, nên tăng đáng kể thuế đối với thuốc lá và điều chỉnh thường xuyên để bắt kịp với lạm phát và tăng trưởng thu nhập…

Về phía Bộ Y tế, bà Trần Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, Bộ ủng hộ và hoàn toàn nhất trí với Bộ Tài chính về một số đề xuất trong dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) nhằm thể chế hóa và thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, đặc biệt là Nghị quyết số 20-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.

Tuy nhiên, để bảo đảm bám sát hơn nữa với các quan điểm chỉ đạo, định hướng của Đảng và Nhà nước và yêu cầu đặt ra tại Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá kèm theo Quyết định số 568 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Y tế đề xuất mức thuế tuyệt đối đối với mặt hàng thuốc lá phải đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỉ lệ 75%.

Phương án này sẽ giúp đạt tỉ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ), và giúp giảm được tỉ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.

Theo bà Thủy, từ năm 2008 đến 2019, Việt Nam thực hiện 3 lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nhưng mức tăng thuế mỗi lần thấp chỉ là 5% và khoảng cách thời gian giữa các lần tăng thuế khá dài (năm 2008: tăng mức thuế suất từ 55% lên 65%; năm 2016 (sau 8 năm) tăng từ 65% lên 70%; năm 2019 (sau 3 năm): Tăng từ 70% lên 75%).

Mặc dù mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 75% nhưng tổng thuế trên giá bán lẻ chỉ chiếm 38.8%. Do đó, Việt Nam thuộc nhóm các nước có mức thuế và giá thuốc lá thấp nhất thế giới, thấp hơn so với mặt bằng chung của các nước trong ASEAN.