Tăng thuế giá trị gia tăng có tác động như thế nào?
Sau khi nghiên cứu ảnh hưởng của việc tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) theo dự thảo luật Thuế giá trị gia tăng của bộ Tài chính, nhóm nghiên cứu của VEPR kết luận: tăng thuế VAT ảnh hưởng lên tất cả các hộ gia đình. Đối với người nghèo và cận nghèo thì tăng VAT có ảnh hưởng đáng kể. Các hộ cận nghèo có thể bị giảm chi tiêu thực tế và rơi vào nghèo.
Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách nhận định: tăng thuế VAT sẽ làm tăng thêm hơn 200.000 người nghèo (ảnh minh họa)
Cụ thể, tăng thuế VAT làm giảm chi tiêu và thu nhập thực tế của các hộ gia đình. Theo tính toán, tiêu dùng của các hộ gia đình giảm khoảng 0,94% khi tăng 20% thuế suất VAT (từ mức 10% hiện tại lên mức 12%).
Ảnh hưởng rõ nét nhất thể hiện ở mức tiêu dùng lương thực thực phẩm vốn chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu chi tiêu của các hộ gia đình Việt Nam.
Tính toán cho thấy, khi tăng thuế VAT đánh vào nông sản, cứ mỗi một phần trăm tăng thu ngân sách làm giảm tiêu dùng của các hộ gia đình khoảng 0,5%.
Nếu thuế suất VAT tăng 20%, sản lượng và GDP không thay đổi đáng kể do tiêu dùng giảm nhưng đầu tư gia tăng.
Ảnh hưởng lớn nhất là ảnh hưởng lên hành vi và chất lượng cuộc sống của người tiêu dùng.
Theo đó, nếu thuế VAT tăng 20% (theo phương án 1 của bộ Tài chính: các mặt hàng đang chịu thuế VAT 5% và 10% sẽ chịu thuế 6% và 12%) sẽ làm tiêu dùng của hộ gia đình giảm đi 0,89%.
Đối với phương án 2 (áp dụng mức thuế suất chung 10% cho các mặt hàng, theo đó các mặt hàng đang chịu thuế 5% sẽ chịu thuế 10%) sẽ làm tiêu dùng của hộ gia đình giảm đi 0,32%.
VEPR dự báo rằng tỷ lệ nghèo có thể tăng thêm 0,26 điểm phần trăm nếu như thuế VAT được tăng theo phương án 1, và tăng thêm 0,22 điểm phần trăm nếu như thuế VAT được tăng theo phương án 2.
Số lượng người nghèo tăng lên theo hai phương án tương ứng vào khoảng là 240.000 và 202.000 người.
Tăng thuế VAT ảnh hưởng đến người nghèo
Nghiên cứu của VEPR nhận định, hai kịch bản tăng thuế VAT của bộ Tài chính đều có tác động khác nhau lên các nhóm hộ gia đình, trong đó tác động của phương án 1 lớn hơn phương án 2 ở tất cả các nhóm dân số.
Trong đó, các hộ gia đình có mức chi tiêu cao thường sẽ chịu tác động lớn hơn ở phương án 1, nhưng chịu tác động nhỏ hơn ở phương án 2 so với các hộ gia đình có mức chi tiêu thấp.
Lý do bởi những hộ gia đình có mức chi tiêu cao có tỷ trọng chi tiêu cho hàng hóa phi lương thực lớn và tỷ trọng chi tiêu cho hàng lương thực thiết yếu nhỏ. Các hộ gia đình có mức sống cao cũng bị giảm mức chi tiêu, nhưng mức giảm này không làm cho họ rơi vào nghèo như nhóm cận nghèo.
Các hộ gia đình đông người, có tỷ lệ trẻ em và người già từ 80 tuổi trở lên cao hơn, tỷ lệ lao động nữ lớn, bị ảnh hưởng nhiều nhất về nghèo đói. Các hộ gia đình mà chủ hộ có học vấn thấp, nghề nghiệp kỹ năng thấp và trong nông nghiệp cũng chịu nhiều tác động về nghèo đói.
Trên cơ sở tổng kết kết quả nghiên cứu, nhóm nghiên cứu của VEPR nhận định, trong dài hạn thì việc nâng cao hiệu quả chi ngân sách mới đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thâm hụt ngân sách còn tăng thuế VAT chưa chắc đã cải thiện được thu ngân sách nếu như việc tăng thuế làm giảm sản xuất và tiêu dùng.
“Nhà nước cần cân nhắc việc điều chỉnh thuế VAT trong thời gian tới, vì đây là việc đánh đổi giữa tăng ngân sách với tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo của Việt Nam” – VEPR khuyến nghị.
Dự thảo tăng thuế giá trị gia tăng của bộ Tài chính được đưa ra hồi tháng 8/2017 và đã vấp phải sự phản đối của dư luận. Tháng 1/2018, bộ Tài chính đã có tờ trình gửi Chính phủ đề xuất giãn lộ trình tăng thuế VAT.
Cụ thể, Khoản 3 Điều 8 luật Thuế giá trị gia tăng hiện hành quy định mức thuế suất thông thường là 10%. Trên cơ sở đó, bộ Tài chính đề xuất, từ ngày 1/1/2019, tăng thuế VAT từ 10% lên 11%; từ ngày 1/1/2020, mức thuế này sẽ tăng từ 11% lên 12%.
Như vậy, đến năm 2020, thuế VAT sẽ tăng 20% so với hiện tại theo phương án của bộ Tài chính đưa ra.
Vinh Phan
