Được thành lập vào ngày 18/9/1947, tính đến nay, Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) đã có 70 năm hoạt động. Một trong những nhiệm vụ chính của CIA dưới thời Chiến tranh Lạnh là “đánh giá, điều phối và chống lại các mối đe dọa từ Liên Xô”.
Tuy nhiên, trong suốt nhiều thập kỷ đối đầu, cơ quan tình báo số 1 của Mỹ đã nếm trải không ít thất bại.
“Chết đứng” khi Liên Xô thử bom hạt nhân
Trong bài viết trên tờ RIA Novosti, nhà báo, nhà nghiên cứu chính trị kỳ cựu Vladimir Ardaev, nhắc lại sự thất bại đáng xấu hổ đầu tiên CIA, đó là đánh giá thấp Liên Xô trong việc nước này chế tạo quả bom hạt nhân đầu tiên.
CIA từng có những năm tháng đối đầu nghẹt thở với Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Vào cuối những năm 1940, CIA và các nhà phân tích nước Mỹ đều tin rằng, vũ khí hạt nhân của Liên Xô sẽ chỉ xuất hiện trong khoảng 10 năm nữa. Một báo cáo từ cuối tháng 10/1946 lưu ý, năng lực phát triển vũ khí dựa trên năng lượng nguyên tử của Liên Xô có nhiều hạn chế. Họ nhận định, thành công mà nước này bước đầu đạt được sẽ chỉ đến vào khoảng giữa những năm 1950 và 1953.
Các nhận định tương tự vẫn khẳng định chắc nịch điều này cho đến tận những ngày cuối tháng 8/1949. Nhưng rồi, chỉ năm ngày sau bản phân tích cuối cùng, Liên Xô cho phát nổ quả bom hạt nhân đầu tiên trước sự bẽ bàng của Washington.
Theo chuyên gia Ardaev, CIA tính toán sai do nhiều yếu tố, bao gồm cả việc đánh giá thấp mỏ quặng uranium cao cấp của Liên Xô và kỹ năng lãnh đạo chương trình bom nguyên tử của Lavrentiy Pavlovich Beria, một trong những chính khách có năng lực và tầm ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử quốc gia này.
Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ tiếp tục đi vào vết xe đổ một lần nữa khi không đoán trước được việc Liên Xô can thiệp vào Afghanistan hồi tháng 12/1979. CIA đã bị thuyết phục rằng, Moscow sẽ không dám có một bước đi táo bạo như vậy. Nhưng rồi đến phút chót, mọi thứ đã khiến chính quyền Tổng thống Jimmy Carter ngã ngửa.
"Họ đã nhầm", nhà nghiên cứu Ardaev nhận xét, và cuối cùng mọi chuyện đã được ghi vào lịch sử khi lực lượng Liên Xô ở lại giúp đỡ chính quyền Afghanistan trong 9 năm.
Cựu nhân viên CIA Douglas MacEachin nhớ lại khoảng thời gian sau khi Liên Xô can thiệp vào Afghanistan, họ thường xuyên bị mỉa mai bằng câu nói nổi tiếng “các nhà phân tích CIA vẫn dự đoán đúng, chỉ là Liên Xô dám cả gan làm điều ngược lại".
Sai lầm này được cho là đặc biệt nghiêm trọng đối với Mỹ ở thời điểm đó. Do thực tế CIA đang tài trợ tiền bạc và vũ trang cho phong trào Mujahedeen chống đối chính quyền Afghanistan từ lâu trước khi có sự can thiệp của Liên Xô.
Chính phủ Afghanistan đã nhiều lần yêu cầu sự giúp đỡ của quân đội Liên Xô kể từ đầu năm 1979 nhằm ứng phó trước quân nổi dậy.
Khi Liên Xô có người nằm vùng trong CIA
Trụ sở CIA những năm 1960.
Trường hợp của Aldrich Ames - nhân viên kỳ cựu của CIA nhưng lại đi theo tiếng gọi của Liên Xô có lẽ là thất bại nổi bật nhất của Mỹ trong những năm tháng diễn ra cuộc chiến gián điệp nghẹt thở dưới thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Mọi bí mật chỉ được hé lộ mãi về sau này, khi Liên Xô sụp đổ.
Ames từng là nhân vật đứng đầu đơn vị phản gián của CIA vào năm 1983. Tuy nhiên, chỉ hai năm sau đó, quan chức tình báo của Mỹ được chiêu mộ bởi cơ quan an ninh quốc gia Liên Xô KGB. Trong vai trò phản gián ở CIA, Ames được giao nhiệm vụ xử lý các tài sản có liên quan đến Liên Xô tại các chi nhánh ở Thổ Nhĩ Kỳ và thành phố New York. Ames có quyền truy cập vào tất cả các kế hoạch của CIA và nắm rõ các hoạt động chống lại KGB, cũng như tình báo quân sự của Liên Xô.
Theo điều tra của CIA, Ames có hai tật xấu là ham mê rượu và phụ nữ. Do đó, Liên Xô đã tiếp cận nhân viên CIA của Mỹ theo hướng này. Thú vui ăn chơi trác táng khiến Ames sớm rơi vào cảnh nợ nần, trong khi tình báo Liên Xô sẵn sàng trả 50.000 USD cho các tài liệu quý giá, thậm chí con số sẽ còn tăng hơn nữa đối với các thông tin quan trọng.
Và mọi chuyện đã đi đúng dự tính, trong khi Washington hoàn toàn mù mờ về Moscow, ngược lại KGB mỗi ngày nắm trong tay những bí mật mới được Ames tuồn ra.
Với vị thế của một nhân viên cấp cao, nắm giữ nhiều bí mật, Ames được chứng minh là một trong những điệp viên có giá trị nhất trong lịch sử KGB. Vào thời điểm CIA phát hiện ra Ames là kẻ phản bội, hơn 100 cái tên khác bán thông tin cho Liên Xô cũng lộ mặt. Ames bị kết án tù chung thân vào năm 1994.
Có lẽ thất bại muối mặt nhất của CIA dưới thời Chiến tranh Lạnh là sự bất lực của cơ quan này trong việc dự đoán trước sự sụp đổ của Liên Xô. Bởi thực tế, việc giám sát quốc gia này vốn là nhiệm vụ quan trọng nhất đối với CIA. Trái với các tính toán trước đây khi đánh giá quá thấp đối thủ của mình, lần này Washington mắc phải sai lầm ngược lại khi là đánh giá quá cao Moscow.
Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế Liên Xô trong những năm 1950 và 1960 cùng với thành công trong các lĩnh vực khoa học công nghệ trong một thời gian ngắn, đã khiến nhiều chuyên gia Mỹ tin rằng, Moscow có lẽ sắp vượt qua họ.
Đến cuối năm 1970, khi tình hình trở nên bớt nóng hơn, CIA vẫn tiếp tục đánh giá quá cao khả năng của Liên Xô trong các báo cáo của mình.
Đáng chú ý, vào năm 1989, sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin và nhiều quốc gia cộng sản khác, phương Tây bắt đầu hoài nghi về sự tồn tại của Liên Xô, CIA tiếp tục nhấn mạnh, những sự kiện này không ảnh hưởng đến sự ổn định của Liên Xô, hay chính sách của cường quốc này. Hai năm sau đó, quốc gia cộng sản lớn nhất trên thế giới đã sụp đổ.
Vào tháng 5/1992, nói chuyện với các thành viên của Hiệp hội Chính sách Đối ngoại ở New York, Giám đốc CIA Robert Gates lúc đó thừa nhận cơ quan mà ông lãnh đạo đã dự báo sai về sự sụp đổ của Liên Xô, mặc dù ông vẫn cố chấp bênh vực CIA đã làm tốt công việc của mình trong nhiều thập kỷ qua.
Trước những thất bại không ai muốn nhắc lại của CIA, Quốc hội Mỹ đã đề ra một số đạo luật nhằm tổ chức và cơ cấu lại toàn bộ nhiệm vụ của các bộ máy tình báo Mỹ, trong khi Thượng nghị sĩ Patrick Moynihan khi đó còn thẳng thừng phát biểu Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ đã đến lúc cần phải đóng cửa.
