Những trường hợp nào được chuyển đổi giới tính?
Trong buổi Hội thảo tham vấn ý kiến cộng đồng đối với dự thảo báo cáo đánh giá tác động chính sách của dự án luật Chuyển đổi giới tính, do bộ Y tế tổ chức, TS. Nguyễn Huy Quang (Vụ trưởng vụ Pháp chế, bộ Y tế) đưa ra con số: Hiện nay, ở Việt Nam có khoảng 270 nghìn người có mong muốn chuyển đổi giới tính.
Trên thế giới có 61 quốc gia cho phép chuyển đổi giới tính, trong đó có 38 quốc gia (62%) ở châu Âu yêu cầu người có mong muốn được công nhận chuyển đổi giới tính phải trải qua phẫu thuật, sau đó mới được công nhận về mặt giấy tờ nhân thân.
Ở các nước châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore, Philippines... cũng đưa ra điều kiện chỉ thừa nhận giới tính mới sau khi phẫu thuật.
Bên cạnh đó, một số nước cho phép công nhận giới tính mới mà không phải trải qua phẫu thuật như: Hàn Quốc, Đài Loan, Nam Phi, Israel...
TS. Nguyễn Huy Quang (Vụ trưởng vụ Pháp chế, bộ Y tế) chủ trì Hội thảo.
“Tuy nhiên, không phải người nào có mong muốn chuyển đổi giới tính cũng đủ điều kiện kinh tế để chi trả cho phẫu thuật hoặc bảo đảm về sức khỏe để trải qua các cuộc phẫu thuật với các nguy cơ xấu có thể xảy ra, nên việc yêu cầu phải trải qua phẫu thuật mới cho phép thay đổi giấy tờ về nhân thân sẽ hạn chế số người có mong muốn được chuyển đổi giới tính được công nhận giới tính mới.
Đó cũng là những bất cập khi chúng tôi đưa ra chính sách về các trường hợp chuyển đổi giới tính”, TS. Nguyễn Huy Quang nói.
Và đây cũng là chính sách được cộng đồng LGBT quan tâm thảo luận sôi nổi nhất.
TS. Nguyễn Huy Quang cho biết, để giải quyết các bất cập trên, vụ Pháp chế đưa ra các giải pháp:
Thứ nhất, cho phép cá nhân sau khi kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, đã sử dụng hoocmon trong một thời gian liên tục (khoảng 2 năm trở lên) thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Thứ 2, cho phép cá nhân sau khi kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, đã sử dụng hoocmon trong một thời gian liên tục (khoảng 1 năm) và đã trải qua phẫu thuật một phần (thay đổi ngực hoặc bộ phận sinh dục) hoặc toàn bộ (phẫu thuật cả ngực và bộ phận sinh dục) được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Thứ 3, không có can thiệp về y tế (sử dụng hoocmon hoặc phẫu thuật ngực, bộ phận sinh dục) mà chỉ cần có bản xác nhận là đã kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) và được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, nộp đơn lên cơ quan có thẩm quyền (có thể là cơ quan tư pháp) ghi rõ nguyện vọng là có mong muốn được xác nhận là người chuyển đổi giới tính thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
La Lam đại diện cộng đồng chuyển đổi giới tính nữ nêu quan điểm về các giải pháp mà bộ Y tế đưa ra để xây dựng luật Chuyển giới.
Nhiều ý kiến từ các đại diện cộng đồng LGBT thì nghiêng về phương án hai, vừa can thiệp về mặt điều trị nội tiết và can thiệp ngoại khoa, đã trải qua phẫu thuật một phần hoặc toàn bộ (phẫu thuật cả ngực và bộ phận sinh dục).
Tuy nhiên, là một nhà xây dựng chính sách, dựa trên những khảo sát thực tế, TS. Nguyễn Huy Quang nghiêng về giải pháp cho phép cá nhân sau khi kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, đã sử dụng hoocmon trong một thời gian liên tục (khoảng hai năm trở lên) hoặc can thiệp ngoại khoa thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Giải pháp này được cho là khả thi tại Việt Nam, dung hòa được giữa giải pháp một và giải pháp hai như trong dự thảo. Việc sử dụng hoocmon liên tục sẽ giúp cho người có mong muốn chuyển đổi giới tính phát triển các hoocmon giới tính mong muốn.
TS. Quang phân tích, nếu chỉ chọn giải pháp hai thì không phải người chuyển giới nào cũng có đủ tiền để đi phẫu thuật với chi phí khoảng 4.000 -5.000 USD, thậm chí 30.000 đến 35.000 USD cho một cuộc phẫu thuật chuyển đổi giới tính. Nếu chọn giải pháp ba có thể có sự lạm dụng để đề nghị giới tính mới nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự hoặc nhằm đạt được mục đích nào đó trong trường hợp thông đồng với cán bộ để có bản xác nhận là đã kiểm tra tâm lý.
Đi tìm giải pháp về tình trạng hôn nhân trước khi chuyển giới
Trước những quy định tình trạng hôn nhân trước khi can thiệp y học để được công nhận là người chuyển giới, theo TS. Nguyễn Huy Quang, vấn đề này khi đưa ra cũng sẽ có một số bất cập.
Đó là, theo quy định tại khoản 2, Điều 8 luật Hôn nhân và Gia đình, “Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính”. Như vậy, có cho phép người đang trong tình trạng hôn nhân được chuyển đổi giới tính hay không? Nếu cho phép sẽ giải quyết như thế nào đối với các quan hệ phát sinh sau khi công nhận: quan hệ vợ chồng, cha mẹ con... và với luật Hôn nhân và Gia đình hiện hành.
Bên cạnh đó, một số quốc gia yêu cầu người có mong muốn chuyển đổi giới tính phải đang trong tình trạng độc thân hoặc đã ly hôn như Đức, Ireland, Thổ Nhĩ Kỳ, Nhật Bản... thì mới công nhận chuyển đổi giới tính. Một số quốc gia không yêu cầu người có mong muốn chuyển đổi giới tính phải đang trong tình trạng độc thân hoặc đã li hôn như Bỉ, Hà Lan, Ý (cho phép hôn nhân đồng giới), Anh và xứ Wales, Tây Ban Nha...
Chính vì thế, ở nước ta, vụ Pháp chế sẽ có 3 giải pháp đề xuất để giải quyết vấn đề về tình trạng hôn nhân trước khi can thiệp y học.
Giải pháp 1: Là người độc thân chưa từng kết hôn; giải pháp 2: Là người độc thân chưa từng kết hôn hoặc đã ly hôn; giải pháp 3: Không quy định tình trạng hôn nhân (chấp nhận cả người đang trong tình trạng hôn nhân).
Theo đó, phương án những trường hợp chưa kết hôn, đã ly hôn hoặc góa chồng/vợ được coi là phương án hợp lý nhất để đủ điều kiện xin chuyển đổi giới tính.
Thiên Ân đại diện cộng đồng chuyển đối giới tính nam nêu quan điểm về các giải pháp mà bộ Y tế đưa ra để xây dựng luật Chuyển giới.
Về những trường hợp đã phẫu thuật bên nước ngoài có được công nhận tại Việt Nam hay không, TS. Nguyễn Huy Quang cho biết, khi luật Chuyển đổi giới tính có hiệu lực, các cá nhân sẽ phải đến cơ sở khám chữa bệnh được cấp quyền, trình giấy chứng nhận về y học đã chuyển đổi giới tính để xem xét và khám sơ bộ. Nếu được cấp giấy chứng nhận chuyển đổi giới tính, lúc đó, cá nhân sẽ ra cơ quan hộ tịch để thay đổi họ tên, giới tính, làm lại giấy khai sinh.
Tại hội thảo, nhiều nội dung được thảo luận như có nên hay không thanh toán bảo hiểm y tế cho những đối tượng này; cơ cở khám, chữa bệnh nào được quyền cấp giấy chứng nhận cũng như tư vấn, khám xét và can thiệp nội khoa, ngoại khoa cho những người muốn chuyển giới...
Bên cạnh đó, các chuyên gia làm luật cũng cho rằng, cần phải nghiên cứu kỹ về phạm vi điều chỉnh của luật vì có nhiều vấn đề ngoài lĩnh vực y tế cũng cần được xem xét trong hệ thống pháp luật chung như quyền nhân thân, hộ tịch, tư pháp, nghĩa vụ quân sự, hôn nhân gia đình… Nếu sửa đổi không tương ứng thì đó sẽ là rào cản thực tế trong việc triển khai luật này.
TS. Nguyễn Huy Quang cho biết, đây là buổi hội thảo thứ hai lấy ý kiến cho dự thảo luật và bộ Y tế sẽ còn tiếp tục lắng nghe những ý kiến đóng góp về tám nội dung chính sách ở nhiều cuộc hội thảo khác, ở trên các diễn đàn về vấn đề chuyển đổi giới tính để hoàn chỉnh dự thảo luật trình Quốc hội xem xét.
Dự án luật Chuyển đổi giới tính được bộ Y tế xây dựng từ năm 2016 và hiện đang xin Quốc hội cho vào chương trình luật. Nếu sớm được đưa vào chương trình của Quốc hội, lộ trình đến năm 2019, luật sẽ được Quốc hội xem xét thông qua.
Nguyễn Huệ
