Để hiện thực hóa khát vọng trở thành "đầu tàu kép" vừa dẫn dắt dịch vụ tài chính vừa dẫn đầu chuỗi giá trị công nghiệp quốc gia, TP.HCM cần giải bài toán chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng hiện đại, xanh và gắn kết toàn cầu.
Thủ phủ công nghiệp tương lai
Sau khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM thừa hưởng nền tảng công nghiệp sẵn có của địa phương này, gồm hệ thống khu công nghiệp (KCN) quy mô lớn như Becamex, VSIP 1 và 2, Bàu Bàng, Cây Trường và Khu công nghệ cao. Đây được xem là "dư địa vàng" để Thành phố bứt phá, tiếp tục khẳng định vị thế trung tâm công nghiệp hàng đầu cả nước.
Bên cạnh đó, theo báo cáo của Sở Công Thương, giai đoạn 2023–2025, TP.HCM sẽ đưa vào hoạt động ít nhất 5 KCN mới với tổng diện tích trên 3.000ha, tập trung chủ yếu tại Bàu Bàng, Bắc Tân Uyên và Tân Uyên. Theo quy hoạch 2021–2030, tầm nhìn đến 2050, TP.HCM sẽ bổ sung thêm 14 KCN mới với tổng diện tích gần 3.900ha, trong đó nổi bật là KCN Phạm Văn Hai (Bình Chánh) quy mô 668ha, được kỳ vọng trở thành KCN sinh thái kiểu mẫu quốc gia.
Các chuyên gia đánh giá, trong giai đoạn 2025–2030, nếu duy trì tốc độ phát triển khu công nghiệp (KCN) hiện tại, TP.HCM có thể thu hút thêm 30–40 tỷ USD vốn FDI, chủ yếu vào các lĩnh vực công nghệ cao, chế tạo và logistics.
KCN điển hình phát triển theo mô hình KCN sinh thái.
Việc xây dựng và phát triển nhiều KCN mới không chỉ mở ra cơ hội thu hút vốn đầu tư lớn, mà còn góp phần tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng bền vững và hiện đại.
TP.HCM đang đứng trước "thời cơ vàng" để khẳng định vị thế "đầu tàu" công nghiệp của cả nước trong bối cảnh cạnh tranh khu vực ngày càng gay gắt. Điểm nhấn là việc Thành phố định hướng các KCN thuộc địa bàn Bình Dương (cũ), trở thành "đại bản doanh" của những KCN kiểu mới, chuẩn sinh thái, đón làn sóng FDI công nghệ cao từ Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc và châu Âu.
TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cho rằng: "Có thể định hướng phát triển công nghiệp theo 5 trụ cột chiến lược; Khu vực TP.HCM cũ là trung tâm R&D công nghiệp, đổi mới sáng tạo và thương mại hóa công nghệ, nơi đặt các viện nghiên cứu, startup công nghệ, phòng thí nghiệm công nghiệp và trung tâm dữ liệu lớn. Khu vực Bình Dương cũ là vành đai sản xuất thông minh, tập trung phát triển KCN thế hệ mới, công nghiệp hỗ trợ, sản xuất bán dẫn, cơ khí chính xác và tự động hóa.
Khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu giữ vai trò trung tâm hậu cần, công nghiệp nặng và năng lượng sạch, với cụm cảng biển nước sâu, nhà máy điện khí, hóa chất cơ bản và dịch vụ logistics quốc tế. Tích hợp thế mạnh của các tỉnh lân cận như Đồng Nai, Tây Ninh và vùng Đồng bằng sông Cửu Long...".
Phân tích về tầm nhìn chiến lược cho sự phát triển KCN của TP.HCM trong thời gian tới, TS.Trương Minh Huy Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM cho rằng, Thành
phố cần một tư duy và tầm nhìn mới để thích ứng với bối cảnh toàn cầu đang chuyển dịch chuỗi cung ứng, cạnh tranh công nghiệp ngày càng gay gắt và xu thế phát triển bền vững.
TS.Trương Minh Huy Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM.
Theo ông Vũ, TP.HCM phải định hình hướng phát triển công nghiệp dựa trên tổ chức không gian – phân ngành, gắn với đầu tư công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhằm hướng đến mục tiêu trở thành trung tâm công nghiệp quốc gia, đồng thời là trung tâm công nghiệp thông minh và bền vững hàng đầu Đông Nam Á.
Một trong những nhiệm vụ trọng tâm là nội địa hóa chuỗi cung ứng, giảm phụ thuộc nhập khẩu máy móc, thiết bị, nguyên vật liệu, đồng thời thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ, nâng cao giá trị gia tăng và sức cạnh tranh sản phẩm.
Ông Vũ nhấn mạnh việc tập trung thu hút đầu tư có chọn lọc vào các lĩnh vực công nghệ cao như: Điện tử - bán dẫn, công nghệ sinh học, cơ khí chính xác - tự động hóa, vật liệu mới, năng lượng tái tạo. Việc mở rộng và nâng cấp Khu công nghệ cao TP.HCM cùng các KCN công nghệ cao ở Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ tạo nên "hệ trục sản xuất công nghệ cao" cho toàn vùng.
Xanh hóa khu công nghiệp
Sau sáp nhập, TP.HCM đã và đang triển khai nhiều chương trình, định hướng phát triển công nghiệp theo mô hình hiện đại, trong đó nhấn mạnh việc xây dựng KCN sinh thái, KCN thế hệ mới.
Tuy nhiên, các chuyên gia lưu ý, sự phát triển nhanh chóng của KCN cũng đặt ra thách thức về quy hoạch bền vững, bảo vệ môi trường và hài hòa đời sống dân cư.
TS.Trương Minh Huy Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM cho rằng, Thành phố cần quy hoạch lại các khu công nghệ cao, KCN, khu chế xuất theo hướng "công nghiệp xanh, số và sáng tạo", hình thành các phân khu theo từng cụm ngành.
Ông Vũ đề xuất ban hành quy định về KCN sinh thái, chọn 3-5 KCN hiện hữu (như Tân Thuận, VSIP, Phú Mỹ 3) làm điểm chuyển đổi thí điểm. Song song, cần xây dựng nền tảng công nghiệp số với nhà máy thông minh, số hóa chuỗi cung ứng, hệ thống quản trị tích hợp (ERP - MES - IoT), cũng như hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ tiếp cận công nghệ thông qua chính sách tín dụng, đào tạo và nền tảng chia sẻ dữ liệu công nghiệp vùng.
Đồng quan điểm, TS.Đỗ Thiên Anh Tuấn nhận định: "Trong chiến lược phát triển công nghiệp mới, TP.HCM cần xác định rõ hướng đi, chuyển đổi sang KCN sinh thái, công nghiệp tuần hoàn và sản xuất thông minh. Thực tế, hiện Thành phố đã bắt đầu thí điểm mô hình cụm công nghiệp cộng sinh, khuyến khích doanh nghiệp trong KCN liên kết chia sẻ năng lượng, nguyên liệu và xử lý chất thải chung".
Ông Tuấn cũng cho rằng, việc phát triển KCN sinh thái thì cần công nghiệp nền tảng như cơ khí chính xác, công nghệ vật liệu mới, hóa chất cao cấp, tự động hóa công nghiệp. Đây là cơ sở cho chuyển đổi sản xuất và nội địa hóa linh kiện. Công nghiệp mới nổi chip bán dẫn, pin thể rắn và pin hydro, dược phẩm sinh học, robot công nghiệp, in 3D trong sản xuất.
Đây là trụ cột trong các chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu. Định hướng của TP.HCM là gắn phát triển công nghiệp với mục tiêu "xanh", từ xử lý nước thải, khí thải đến ứng dụng năng lượng tái tạo trong sản xuất. Một số KCN mới đã tiên phong triển khai điện mặt trời, hệ thống tái sử dụng nước và phân loại chất thải tại chỗ. Đồng thời, việc áp dụng hạ tầng số, Chính phủ điện tử và thủ tục đầu tư trực tuyến đã giúp rút ngắn đáng kể thời gian cấp phép, tạo môi trường đầu tư minh bạch và cạnh tranh hơn.
Ông Nguyễn Hoàn Vũ, đại diện Tổng Công ty Đầu tư và Phát triển Công nghiệp – CTCP (Becamex IDC).
Chia sẻ với ĐS&PL, ông Nguyễn Hoàn Vũ, đại diện Tổng Công ty Đầu tư và Phát triển Công nghiệp – CTCP (Becamex IDC) cho biết, định hướng phát triển KCN sinh thái đã được Chính phủ và địa phương triển khai từ nhiều năm qua. Hiện nay, khu vực TP.HCM đã có nhiều KCN đạt chuẩn sinh thái, đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư nước ngoài.
Theo ông Vũ, Becamex IDC cam kết vận hành KCN theo tiêu chuẩn quốc tế về phát triển bền vững, gắn với các nguồn tài chính "xanh" nhằm phục vụ mục tiêu tăng trưởng toàn diện và có trách nhiệm. Chiến lược trọng tâm của Becamex là phát triển KCN thế hệ mới, nơi công nghiệp không chỉ đơn thuần là sản xuất mà trở thành một hệ sinh thái sống, làm việc, học tập và sáng tạo bền vững cho cộng đồng.
Ông nhấn mạnh, các tiêu chí ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) không còn là lựa chọn, mà là điều kiện bắt buộc để Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng duy trì vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu và thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao
Mở rộng quy mô xây dựng thí điểm KCN chuẩn "xanh" toàn cầu
Tại sự kiện Thông qua chương trình Đánh giá và Chứng nhận KCN sinh thái toàn cầu (GEIPAC) diễn ra giữa tháng 7/2025, ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND TP.HCM đánh giá, việc phát triển KCN sinh thái là bước đi quan trọng, giúp Thành phố thu hút nguồn lực, triển khai các dự án hiệu quả. Đồng thời, từng bước xây dựng hệ sinh thái công nghiệp đô thị xanh bền vững, song song với mục tiêu trở thành trung tâm tài chính quốc tế. Trong thời gian tới, Thành phố sẽ mở rộng quy mô và đẩy mạnh các mô hình thí điểm KCN sinh thái tiệm cận tiêu chuẩn toàn cầu, qua đó tạo nền tảng để tiếp cận các nguồn tài chính "xanh".
Phùng Sơn
