Trong đơn khởi kiện gửi TAND quận 11 (TP.HCM), ông N.P.L. trình bày: Sau năm 1976, cha mẹ của ông đã dẫn gia đình đến ấp 3, xã Thạnh Trị, Mộc Hóa (Long An) nhận đất hoang khai khẩn, sản xuất. Một năm sau, cha ông mất, được cả nhà an táng ngay tại nơi đang sinh sống dưới sự chứng kiến của nhiều người dân xung quanh. Do nghèo khó, gia đình ông chưa xây được mộ đá kiên cố cho cha nhưng hàng năm đều đến thăm nom, tảo mộ...
Bỗng nhiên đến ngày 16/5 âm lịch năm 2010, ông T.M.H.H., ngụ quận 11 (TP.HCM) lại ngang nhiên đến bốc mộ của cha ông L. và lấy cốt đem về an táng tại nghĩa trang Đa Phước. Lúc đó, ông H. nói với chính quyền địa phương là nằm mơ thấy cha mình chôn cất tại đây, nhiều năm lạnh lẽo, không có con cháu hương hỏa. Ông H. còn viện lẽ là có nhà ngoại cảm chỉ cho biết rằng cha của ông được chôn cất tại đúng địa điểm này.
Phát hiện ra sự việc, ông L. làm đơn đề nghị chính quyền xã Thạnh Trị can thiệp. Xã không giải quyết mà chuyển hồ sơ lên TAND huyện Mộc Hóa. Cho rằng vụ việc không thuộc thẩm quyền của mình, tòa lại chuyển hồ sơ sang UBND và công an huyện. Các nơi này cũng không đứng ra phân xử mà chỉ khuyên ông L. là đi tìm ông H. mà thương lượng.
Ông L. đi tìm và gặp được người chị của ông H.. Đến đây thì xảy ra một chuyện bất ngờ làm ông rất ngỡ ngàng: Chị của ông H. nhận ông là anh em cùng cha khác mẹ. Theo bà này, cha của ông L. cũng là cha của họ, dù sử dụng hai tên khác nhau. Người cha lúc sống có hai vợ. Chị em bà là con của một người, còn anh em ông L. là con của người còn lại. Lúc mẹ bà mất, có di nguyện để lại là được chôn cất cạnh chồng nên chị em bà mới cố gắng đi tìm hài cốt của cha đưa về đặt cạnh mộ mẹ tại nghĩa trang Đa Phước.
Ông L. không tin vào chuyện này và nhất định đòi lại hài cốt cha đưa về an táng chỗ cũ. Phía ông H. cũng cương quyết không chịu. Vì thế, ông L. đã khởi kiện ông H. ra TAND quận 11 nơi ông H. cư ngụ, yêu cầu tòa buộc ông H. phải hoàn trả hài cốt, đồng thời bồi hoàn chi phí 2 triệu đồng và công khai xin lỗi.
Ảnh minh họa.
Tại tòa, ông L. khẳng định lại một lần nữa là ông H. không có quan hệ họ hàng thân thuộc gì với mình cả. Cha của ông tên là N.V.L., còn cha ông H. tên là T.V.K., khác nhau hoàn toàn nên không thể là cùng một người. Việc ông H. ngang nhiên tự ý bốc mộ của cha ông là hoàn toàn bất hợp pháp bởi ông vẫn thường xuyên đến tảo mộ, bồi đắp nên đây không phải là mộ hoang... Vụ kiện hy hữu này đến nay vẫn chưa đi đến hồi kết.
Đáng nói, trước khi khởi kiện ra TAND quận 11, ông L. đã từng làm đơn tố cáo phía ông H. ra công an huyện Mộc Hóa về hành vi xâm phạm mồ mả, hài cốt.
Theo xác minh của công an huyện Mộc Hóa, ngày 25/5/2010, ba chị em ông H. có làm đơn gửi UBND xã Thạnh Trị xin bốc mộ cha ruột là ông T.V.K. UBND xã chưa trả lời thì chị em ông H. đã tự ý bốc mộ ông N.V.L. (cha ông L.) đưa về TP.HCM chôn cất.
Công an huyện cũng đã lấy lời khai của một số người dân xung quanh. Các nhân chứng đều kể rằng trước đó, chị em ông H. có tìm đến hỏi là có biết mộ của ông T.V.K., cha họ ở đâu không. Ai cũng lắc đầu nhưng khi chị em ông H. nói cha họ là "ông Cà rem", đã thất lạc 48 năm nay thì mọi người chỉ mộ của cha ông L. bởi "Cà rem" là một trong những tên gọi khác của cha ông L. Nghe vậy, chị em ông H. đã mượn nhà một người dân ở đây đãi tiệc mời mọi người, xem như tạ lễ rồi bốc mộ đi.
Dựa trên địa chỉ của chị em ông H. để lại, công an huyện Mộc Hóa đã liên lạc nhưng không tìm được. Cuối cùng, công an huyện Mộc Hóa kết luận không khởi tố vụ án.
Theo công an huyện, việc bốc mộ là có nhưng chị em ông H. thực hiện công khai, mục đích là cải táng hài cốt của người đã mất mà họ cho là thân nhân của họ. Ngoài ra, họ cũng không có hành vi nào khác xâm phạm mồ mả, giữa hai bên lại không có mâu thuẫn trước đó. Đây là quan hệ dân sự chứ không phải hình sự. Phía cơ quan công an cũng nhận định khả năng chị em ông H. bốc nhầm mộ là rất lớn vì các tình tiết về bối cảnh, thời gian.
Trong vụ việc trên có nhiều tình huống pháp lý nảy sinh. Chuyên mục đưa ra vụ việc trên để bạn đọc cùng trao đổi. Hành vi bốc hài cốt là có và đã xảy ra nhưng theo cơ quan công an, hành vi này lại không vi phạm pháp luật. Điều đó có nghĩa là vụ việc sẽ chỉ được giải quyết bằng một vụ kiện dân sự?
Để khép lại phần tranh tụng đối với vụ việc trên, Báo Người đưa tin xin giới thiệu bài viết của tác giả Nguyễn Quốc Sử, Quảng Nam nêu quan điểm do pháp luật tố tụng dân sự bỏ ngỏ vấn đề này nên các cơ quan chức năng gặp nhiều lúng túng khi giải quyết.
Lỗ hổng của tố tụng dân sự?
Tranh chấp mồ mả là loại tranh chấp dân sự diễn ra khá phổ biến trong thời gian qua. Tuy nhiên, do pháp luật tố tụng dân sự chưa quy định trình tự, thủ tục cũng như thẩm quyền thụ lý giải quyết nên các cơ quan chức năng lúng túng trong việc xác định thẩm quyền. Đã có nhiều tranh chấp mồ mả khởi kiện ra tòa nhưng tòa lại từ chối thụ lý vì bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 và Bộ luật Tố tụng Dân sự sửa đổi năm 2011 không quy định tranh chấp mồ mả thuộc tranh chấp dân sự tòa án phải thụ lý giải quyết. Một số tòa lại hướng dẫn đương sự nhờ UBND giải quyết nhưng UBND cũng từ chối vì pháp luật không quy định thẩm quyền họ phải giải quyết dẫn đến các tranh chấp đi vào bế tắc.
Qua diễn biến toàn bộ nội dung vụ việc, có thể khẳng định rằng tranh chấp mồ mả giữa ông H. và ông L. là tranh chấp dân sự và việc ông H. bốc hài cốt ngôi mộ được cho là cha của mình diễn ra hoàn toàn công khai, có xin phép chính quyền địa phương mặc dù chưa có sự đồng ý của chính quyền, được nhân dân gần đó chứng kiến nên công an huyện Mộc Hóa không khởi tố vụ án là đúng pháp luật vì hành vi đó không đủ yếu tố cấu thành tội xâm phạm mồ mả, hài cốt theo Điều 246 BLHS.
TAND quận 11 đã thụ lý vụ án tranh chấp về mồ mả mặc dù pháp luật tố tụng dân sự không có quy định cụ thể đây là vụ việc mà tòa án phải thụ lý giải quyết. Tuy nhiên, để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, tránh tình trạng tranh chấp kéo dài, phức tạp thì việc TAND quận 11 thụ lý giải quyết là phù hợp.
Để có thể giải quyết thấu tình đạt lý vụ việc tranh chấp mồ mả trên thì cần làm sáng tỏ một số tình tiết sau: Cần tổ chức lấy ý kiến nhân dân quanh khu vực mồ mả đang tranh chấp để xác định ngôi mộ do ai chôn cất?; Làm rõ mối quan hội giữa ông H và hài cốt trong ngôi mộ và anh em của ông L. có phải là quan hệ cha con và anh em cùng cha khác mẹ như chị của ông H. trình bày không? Để làm được việc này, tòa án cần tiến hành xác định ADN giữa các bên tranh chấp và hài cốt dưới ngôi mộ.
Nếu qua điều tra, xác minh mà nhân dân địa phương khẳng định ngôi mộ do gia đình ông L. chôn cất và mẫu ADN trùng với gia đình ông L. thì tòa án cần tuyên ngôi mộ là của gia đình ông L. và buộc ông H. phải bồi thường tổn thất tinh thần và các chi phí khác cho ông L.. Nếu qua điều tra xác minh mà không rõ được ai chôn cất ngôi mộ và ADN của hài cốt trùng với gia đình ông H. thì tòa án cần tuyên ngôi mộ thuộc gia đình ông H. và ông không phải bồi thường bất cứ khoản gì cho ông L.. Trường hợp qua giám định mà ADN của bộ hài cốt trùng với cả hai bên gia đình ông L. và ông H. thì tòa án cần tiến hành hòa giải để 2 bên thống nhất địa điểm chôn cất ngôi mộ.
Tranh chấp mồ mả là vụ việc phức tạp, nhưng pháp luật tố tụng dân sự hiện nay còn bỏ ngỏ vấn đề này gây khó khăn cho cơ quan tiến hành tố tụng. Để có cơ sở pháp lý cho tòa án tiến hành thụ lý giải quyết những tranh chấp liên quan đến mồ mả thì cơ quan có thẩm quyền cần sớm bổ sung tranh chấp mô mả vào những tranh chấp thuộc thẩm quyền của tòa án.
Nguyễn Quốc Sử
