Nhiều thách thức về nhân lực và kinh phí
Sau 8 năm triển khai Luật TGPL 2017, mạng lưới Trung tâm TGPL Nhà nước (trực thuộc các Sở Tư pháp) trên cả nước đã mang lại nhiều kết quả tích cực, góp phần hiện thực hóa chính sách nhân văn, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, người yếu thế. Dù vậy, thực tiễn cũng cho thấy không ít khó khăn phát sinh trong quá trình thực thi, khiến dịch vụ TGPL chưa thật sự đáp ứng đầy đủ yêu cầu của người dân.
Xem thêm: Cần sớm sửa Luật Trợ giúp pháp lý 2017 từ kiến nghị của Quảng Ngãi
Theo Sở Tư pháp Tuyên Quang, Trợ giúp viên pháp lý (TGVPL) là chức danh pháp lý có tính đặc thù tương tự thẩm phán, kiểm sát viên hay điều tra viên. Tuy nhiên, chế độ chính sách dành cho lực lượng này hiện vẫn ở mức khá thấp, chỉ tương đương ngạch chuyên viên, không có phụ cấp đặc thù như công vụ hay thâm niên. Điều này khiến nhiều TGVPL khó yên tâm gắn bó lâu dài, thậm chí xin chuyển công tác.
Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Tuyên Quang đặc biệt quan tâm đến việc tiếp cận TGPL của đồng bào dân tộc thiểu số.
Khó khăn càng lớn khi Trung tâm TGPL tỉnh là đơn vị sự nghiệp công lập không có nguồn thu, hoạt động trong điều kiện kinh phí hạn hẹp. Mỗi năm, đơn vị phải tiết kiệm 10% chi thường xuyên để thực hiện cải cách tiền lương, dẫn đến việc chi trả thù lao cho TGVPL còn hạn chế. Kinh phí đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cũng chưa được bố trí, buộc viên chức phải tự túc khi tham gia các lớp tập huấn.
Trong khi đó, số lượng TGVPL lại ít, địa bàn rộng, dân cư phân tán, nhiều người thuộc diện TGPL sống ở vùng sâu, vùng xa, giao thông đi lại khó khăn. Nhu cầu trợ giúp, đặc biệt là trong tố tụng, ngày càng tăng khiến TGVPL phải thường xuyên di chuyển, trực 24/24 giờ trong suốt các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử.
Nhằm tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý cho người dân, đặc biệt là các đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý miễn phí, đường dây nóng trợ giúp pháp lý đã được Cục Phổ biến, giáo dục Pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) thiết lập là: 1800.1233.
Phạm vi hoạt động trên phạm vi toàn quốc; thí điểm phân cấp thực hiện tại 2 tỉnh Điện Biên, Lào Cai. Thời gian hoạt động hàng ngày: Từ 8h - 17h (thứ 2 – 6 hàng tuần, trừ ngày lễ, tết).
Thực tế cũng cho thấy công tác phối hợp trong hoạt động tố tụng chưa luôn kịp thời. Có những vụ án cần triển khai gấp, việc trao đổi thông tin giữa điều tra viên và TGVPL còn chậm, ảnh hưởng tiến độ giải quyết vụ việc. Ở một số địa bàn, chính quyền cơ sở chưa chủ động hỗ trợ truyền thông TGPL, khiến công tác tuyên truyền Luật TGPL đôi khi còn mang tính hình thức.
Một vướng mắc nữa được Tuyên Quang chỉ ra là quy định tại Thông tư 02/2021/TT-BTP về tính thời gian làm việc và khoán chi vụ việc đã bộc lộ bất cập trong bối cảnh các phiên tòa trực tuyến đang được áp dụng ngày càng rộng rãi. Việc xác nhận thời gian tham gia xét xử trực tuyến đôi khi không thuận tiện, làm phát sinh thêm thời gian và chi phí đi lại cho TGVPL.
Kiến nghị hoàn thiện chính sách, xác định rõ vai trò "luật sư nhà nước"
Trước những khó khăn đó, Sở Tư pháp Tuyên Quang kiến nghị Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan sớm nghiên cứu bổ sung chính sách đặc thù cho các Trung tâm TGPL – vốn là đơn vị cung cấp dịch vụ công thiết yếu nhưng không có nguồn thu. Việc xem xét áp dụng phụ cấp thâm niên cho TGVPL tương tự các chức danh tư pháp khác là hết sức cần thiết để khuyến khích người làm nghề yên tâm công tác lâu dài.
Sở cũng đề xuất quy định rõ hơn trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, đặc biệt là chính quyền cơ sở, trong việc hỗ trợ thông tin và phối hợp triển khai hoạt động TGPL theo Điều 42 Luật TGPL 2017.
Bên cạnh việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí, Trung tâm thường xuyên quan tâm, tặng quả cho người khuyết tật, người yếu thế trên địa bàn.
Bên cạnh đó, cần nghiên cứu mở rộng diện người được trợ giúp, bỏ điều kiện "khó khăn về tài chính" với một số nhóm đối tượng yếu thế; bao phủ toàn bộ trường hợp thuộc diện bảo trợ xã hội theo Nghị định 20/2021/NĐ-CP; đồng thời bảo đảm sự thống nhất với các luật chuyên ngành mới như Luật Tư pháp người chưa thành niên hay Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024.
Một đề xuất đáng chú ý là xem xét sửa đổi Luật TGPL theo hướng xác định rõ chức danh TGVPL trở thành "luật sư nhà nước". Khi đó, họ có thể đại diện chính quyền địa phương trong một số vụ việc tố tụng, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo – đặc biệt trong những vụ việc phức tạp. Sở cũng kiến nghị sửa đổi Luật Luật sư để TGVPL khi có nhu cầu chuyển sang hành nghề luật sư thì không phải tập sự hoặc thi kiểm tra kết quả tập sự như hiện nay.
Đối với hoạt động xét xử trực tuyến, Tuyên Quang đề nghị cho phép lãnh đạo Trung tâm TGPL – nơi bố trí phòng xử trực tuyến được quyền xác nhận thời gian làm việc của TGVPL, tạo thuận lợi và giảm chi phí phát sinh khi thực hiện vụ việc.
Song song với đó, tỉnh mong muốn Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và TGPL tăng cường tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu, hướng dẫn triển khai chính sách TGPL trong các Chương trình mục tiêu quốc gia, qua đó nâng cao năng lực đội ngũ và hiệu quả thực thi pháp luật tại cơ sở.
Dù vẫn còn những khó khăn, song Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Tuyên Quang vẫn là điểm sáng trong thực thi chính sách an sinh pháp lý. Sau 8 năm, đơn vị và mạng lưới cộng tác viên đã thụ lý và thực hiện hơn 13.000 vụ việc, trong đó: Gần 4.800 vụ tham gia tố tụng; hơn 8.500 vụ tư vấn pháp luật; 94 vụ đại diện ngoài tố tụng…
Hoạt động truyền thông, phổ biến pháp luật được tổ chức thường xuyên, lồng ghép nội dung TGPL trong các buổi tập huấn với sự tham gia của hàng trăm nghìn lượt người dân. Trung tâm cũng duy trì việc "hướng về cơ sở", chủ động đến với người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Hằng năm, Trung tâm xây dựng kế hoạch cụ thể, phối hợp liên ngành tổ chức TGPL ngoài trụ sở và truyền thông rộng khắp. Đến nay, đơn vị đã thực hiện 380 đợt truyền thông, hướng dẫn pháp luật trực tiếp cho hơn 73.000 người, đồng thời tư vấn pháp luật 8.106 vụ việc ngay tại cơ sở. Nhờ đó, ngày càng nhiều người dân thuộc diện TGPL được tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp trong các vấn đề liên quan đến pháp luật.
