Văn Miếu Trấn Biên nằm tại phường Bửu Long (thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai). Đây được xem là “báu vật” vô giá chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa của dân tộc Việt Nam. Vào năm 2016, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích cấp quốc gia.
Văn Miếu Trấn Biên là văn miếu đầu tiên được xây dựng tại Đàng Trong vào năm 1715 dưới thời Chúa Nguyễn Phúc Chu, đánh dấu cho sự mở rộng và phát triển bờ cõi về phía Nam với mục đích để tôn vinh tư tưởng Nho giáo của Khổng Tử và các danh nhân văn hóa đất Việt, kính trọng hiền tài và tiếp nối các giá trị truyền thống văn hóa tốt đẹp của người xứ Đằng Trong thời bấy giờ.
Theo mô tả của Đại Nam nhất thống chí, Văn miếu Trấn Biên được xây dựng trên thế đất đẹp: Phía nam trông ra sông Phước Giang, phía bắc dựa vào núi Long Sơn, là một nơi cảnh đẹp thanh tú, cỏ cây tươi tốt... Bên trong rường cột chạm trổ, tinh xảo... Trong thành trăm hoa tươi tốt, có những cây cam quýt, bưởi, hoa sứ, mít, xoài, chuối và quả hồng xiêm đầy rẫy, sum sê, quả sai lại lớn....
Sau khi xây dựng xong, hằng năm, đích thân các chúa Nguyễn đến Văn miếu Trấn Biên để hành lễ hai lần vào mùa xuân và mùa thu. Nhưng, từ khi chúa Nguyễn lên ngôi ở Huế (1802), thì quan tổng trấn thành Gia Định, thay mặt vua, cùng với Trấn quan Biên Hòa và quan Đốc học đến hành lễ tại Văn miếu Trấn Biên. Bên cạnh Văn miếu Trấn Biên là ngôi trường học của tỉnh Biên Hòa. Như vậy, ngoài chức năng thờ phụng, Văn miếu Trấn Biên còn đóng vai trò như một trung tâm văn hóa, giáo dục của tỉnh Biên Hòa xưa và của cả Nam bộ trước khi Văn miếu Gia Định ra đời vào năm 1824.
Văn miếu Trấn Biên có 2 lần được trùng tu lớn: Lần trùng tu thứ nhất vào năm Giáp Dần (1794). Lần trùng tu thứ hai vào năm Tự Đức thứ 5 (1852). Sau khi trùng tu hoàn thành Văn miếu có qui mô rộng lớn, khang trang hơn trước. Năm 1861, Văn miếu Trấn Biên bị thực dân Pháp phá bỏ. Mãi đến năm 1998, Văn miếu Trấn Biên mới được khởi công khôi phục lại trên nền cũ và hoàn thành vào năm 2002.
Đây là công trình được xây dựng theo kiến trúc của Văn Miếu - Quốc Tử Giám ở Hà Nội. Từ Văn miếu môn lần lượt là nhà bia truyền thống Trấn Biên - Đồng Nai, Khuê Văn Các, Thiên Quang tỉnh, cổng tam quan, nhà bia thứ hai thờ Khổng Tử và sau cùng là nhà thờ chính. Ở đây có tấm bia lớn, khắc dòng chữ to: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”.
Nhà thờ chính xây dựng kiểu nhà ba gian hai chái, theo kiến trúc cổ, sơn son thếp vàng, nền lát gạch tàu. Ở gian giữa có bàn thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên tường có biểu tượng trống đồng tượng trưng cho nền văn hóa Việt Nam. Bên trái là nơi thờ các danh nhân văn hóa Việt Nam như Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quí Đôn,... bên phải thờ danh nhân đất Nam Bộ như Võ Trường Toản, Nguyễn Đình Chiểu, Trịnh Hoài Đức, Ngô Nhân Tịnh, Lê Quang Định, Bùi Hữu Nghĩa, Nguyễn Thông... Phía trước hai bên nhà thờ chính còn có 2 ngôi miếu, miếu bên trái thờ Tiên sư, miếu bên phải thờ Tiên hiền - Hậu hiền.
Một số hình ảnh bên trong Văn Miếu Trấn Biên.
Toàn cảnh Văn Miếu Trấn Biên nhìn từ trên cao.
