Tuyên bố của Mỹ và Nga về một lệnh ngừng bắn hôm 9/9 trong cuộc nội chiến kéo dài 5 năm qua ở Syria ngay từ lúc nằm trên giấy tờ đã phải đón nhận một sự hoài nghi. Trước đó một thỏa thuận hồi tháng 2 cũng đã nhanh chóng sụp đổ sau khi giao tranh bùng phát xung quanh thành phố lớn thứ hai bị bao vây của đất nước này - Aleppo.
Miền Bắc là nơi tập trung nhiều nhất các cuộc đụng độ ở Syria.
Mặc dù có hàng chục nghìn người bị giết hại ở khu vực miền Bắc trong khoảng thời gian ngừng bắn giả tạo này, nhưng trên thực tế tình hình ở miền Nam đã giảm căng thẳng đáng kể. Kể từ tháng 2, theo Trung tâm Carter, một viện nghiên độc lập của Mỹ có hơn 95% các cuộc giao tranh chỉ xảy ra ở miền Bắc.
Trong bản đồ cuộc xung đột Syria một tuần trước lệnh ngừng bắn cho thấy, các biểu tượng thể hiện các cuộc đụng độ, không kích và thương vong nằm ở miền Bắc, xung quanh tâm chấn Aleppo, và hầu như không có các biểu tượng nào ở khu vực miền Nam. Điều này đã đặt ra câu hỏi, tại sao chiến sự tại Syria lại tập trung chủ yếu ở miền Bắc?
Trên thực tế, miền Nam Syria không lạ gì các cuộc nổi loạn. Cuộc nổi dậy năm 1925 chống lại sự cai trị của Pháp cũng được bắt đầu tại đây. Cũng như cuộc nổi dậy năm 2011 ở Deraa, một thành phố tiếp giáp với biên giới Jordan, và hệ quả dẫn đến cuộc xung đột hiện tại.
Khi cuộc chiến bắt đầu, hàng trăm người Jordan đã gia nhập vào hàng ngũ các nhóm thánh chiến toàn cầu ở miền Nam. Và những quả bom thùng trút xuống các trung tâm dân cư ở miền Nam cũng như ở miền Bắc, biến hàng trăm ngàn người trở thành dân tị nạn.
Mặc dù cuộc nổi dậy bắt đầu ở miền Nam, nhưng nó lại được quân sự hóa ở khu vực miền Bắc, nơi có đông dân hơn, đặc biệt là giữa những người nghèo khổ mới di cư tới các khu vực đô thị, bị buộc phải rời bỏ cánh đồng của họ sau nhiều năm hạn hán.
Bị tước quyền lợi và sự tuyệt vọng đã khiến những người nông dân trở thành quân nổi dậy. Và không giống như miền Nam, nơi có sự pha trộn của nhiều giáo phái bí truyền, đứng đầu là Druze, lực lượng vẫn trung thành với chế độ, miền Bắc lại chủ yếu những người Hồi giáo dòng Sunni thù địch với chế độ Bashar al-Assad.
Tuy nhiên, việc giảm bạo lực ở miền Nam phần nhiều do yếu tố bên ngoài tác động nhiều hơn là các nhân tố bên trong.
Bản đồ các lực lượng chiếm đóng trên lãnh thổ Syria tính đến ngày 30/8/2016.
Jordan đã duy trì kiểm soát chặt chẽ khu vực biên giới và độc quyền việc vận chuyển người, vũ khí và tiền, cho phép họ kiểm soát cuộc xung đột đơn giản như bật tắt một vòi nước, một phát ngôn viên của phiến quân nói.
Một phòng điều khiển có trụ sở tại Amman chuyển các khoản hỗ trợ từ nhiều nguồn khác nhau thông qua cơ quan tình báo Jordan. Hoạt động mua bán của các nhóm phiến quân được phép vượt qua biên giới và nhận điều trị y tế.
Với một Jordan ngày càng lo sợ về những tác động không mong muốn của cuộc xung đột, cùng nguy cơ bị trả thù bởi chế độ Assad và sự gia tăng các lực lượng cực đoan trên biên giới. Đất nước này đã nỗ lực để thanh lọc các nhóm thánh chiến cực đoan ra khỏi các cuộc nổi loạn ở miền Nam và thiết lập ổn định.
Một cấu trúc tương tự cũng được triển khai trên biên giới phía Bắc của Syria dưới sự bảo trợ của CIA. Nhưng ngược lại, nó đang bị chia rẽ với những lợi ích cạnh tranh.
Trong khi CIA tập trung vào cuộc nổi dậy chống lại ông Assad thông qua người Ả Rập dòng Sunni, Lầu Năm Góc lại theo đuổi cuộc chiến riêng chống lại Nhà nước Hồi giáo (IS) thông qua một lực lượng do người Kurd ở Syria dẫn đầu.
Điều này đã đánh động tới Thổ Nhĩ Kỳ, đất nước cũng đang trong một cuộc chiến nội bộ chống lại người Kurd. Cùng với Qatar, quốc gia này đã xây dựng các lực lượng dân quân người Ả Rập dòng Sunni khác, dường như quan tâm nhiều hơn tới khả năng chống lại sự mở rộng của người Kurd hơn là các khuynh hướng chống thánh chiến.
Sự đan xen lợi ích giữa các phe với nhau, các tuyến đường cung ứng và sự độc lập của các nhóm thánh chiến đã làm cho miền Bắc Syria trở nên khó kiểm soát.
Khi tuyên bố thỏa thuận Nga-Mỹ, ông Sergei Lavrov và John Kerry, cùng chỉ ra Aleppo là mục tiêu đình chiến sắp tới. Giới quan sát đã kỳ vọng rằng lệnh ngừng bắn mới nhất có thể giúp miền Bắc đạt được các dàn xếp ổn định giống miền Nam.
Hai nước cũng cam kết sẽ làm việc cùng nhau để đưa miền Bắc thoát khỏi sự đe dọa của của IS và Jabhat Fatah al-Sham. Cùng với đó, việc khôi phục quan hệ với Nga và sự lan tỏa bạo lực vào đất nước đã thuyết phục Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, Recep Tayyip Erdogan ưu tiên việc bình ổn miền Bắc hơn việc phế truất ông Bashar al-Assad.
Tuy nhiên điều này có thể gây ra những hậu quả ngoài ý muốn. Được giải phóng ở miền Bắc, các lực lượng của ông Assad có thể chuyển hướng sang phía Nam.
Nếu không có một giải pháp chính trị, sự bình ổn trên một chiến tuyến này có thể dẫn đến sự leo thang ở một chiến tuyến khác.
Tất nhiên, với tình hình thực tế của hiện tại, lệnh ngừng bắn giữa hai bên đã phá sản sau cuộc không kích của Mỹ khiến hàng chục binh sĩ quân chính phủ thương vong.
Minh Vũ
