"Với tội phạm ma túy, mức án tử hình luôn là nỗi sợ lớn nhất"

Sáng 27/5, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận sôi nổi về việc bỏ án tử hình ở một số tội danh theo dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự.

Bỏ án tử, Việt Nam dễ trở thành điểm trung chuyển ma túy quốc tế

Tham gia thảo luận, đại biểu Nguyễn Thanh Sang (đoàn TP.HCM) cho biết, ông đồng tình với việc bỏ hình phạt tử hình với 4/8 tội danh như trong dự thảo luật.

Tuy nhiên, ông Sang không đồng ý việc bỏ án tử hình đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy.

Theo đại biểu, trong đường dây buôn bán ma túy, hành vi vận chuyển đóng vai trò đặc biệt nghiêm trọng. Đây thường là hành vi của các đối tượng chuyên nghiệp, có tổ chức, không đơn giản là "bị dụ dỗ" như một số ý kiến đã nêu. Có những vụ việc liên quan đến việc vận chuyển hàng trăm kg ma túy hoặc hàng trăm bánh heroin. Đây là những hành vi không thể xem nhẹ.

"Tôi lo ngại rằng, nếu loại bỏ án tử hình với tội danh này, Việt Nam có thể trở thành điểm trung chuyển ma túy quốc tế. Bởi lẽ, đối với tội phạm ma túy, mức án tử hình luôn là nỗi sợ lớn nhất. Nhân đạo cần đúng đối tượng, không nên nhân đạo với những kẻ gây hại nghiêm trọng cho xã hội. Do đó, tôi đề nghị tiếp tục giữ mức án tử hình với tội danh này", ông Sang nói.

Đối với tội tham ô tài sản, ông Sang cũng đề nghị tiếp tục duy trì hình phạt tử hình. Theo ông, tội tham ô hiện nay không chỉ xảy ra trong khu vực công mà còn lan sang khu vực tư nhân.

Dẫn chứng điển hình là vụ án Trương Mỹ Lan tại Ngân hàng SCB, ông Sang nói: Bằng nhiều thủ đoạn tinh vi, bị cáo đã chi phối, thao túng hệ thống ngân hàng, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Dù đã có nhiều nỗ lực khắc phục nhưng thiệt hại để lại là quá lớn, khó có thể đo đếm.

Theo vị đại biểu, việc duy trì án tử hình trong trường hợp này không chỉ để răn đe mà còn nhằm đảm bảo hiệu quả trong thu hồi tài sản. Cụ thể, sau khi tuyên án tử hình ở phiên sơ thẩm, bị cáo hoặc gia đình bị cáo mới thực hiện việc khắc phục hậu quả.

Dẫn chứng trường hợp bị cáo Phạm Trung Kiên, cựu Thư ký của Thứ trưởng Bộ Y tế trong vụ án "chuyến bay giải cứu" nhận hối lộ số tiền lên đến hơn 42,6 tỷ đồng. Sau khi tuyên án tử hình, bị cáo mới nộp lại toàn bộ tài sản nhằm giảm nhẹ hình phạt.

Ông Sang nhấn mạnh, điều này chứng minh hình phạt tử hình vẫn có tác dụng răn đe rõ ràng. Nếu loại bỏ hình phạt này, cần đánh giá lại toàn diện hiệu quả trong việc thu hồi tài sản từ các vụ án tham nhũng, hối lộ. "Tôi cho rằng chưa đủ căn cứ để khẳng định hiệu quả sẽ cao hơn nếu chỉ giữ án tù chung thân", ông Sang nói và đề nghị giữ hình phạt tử hình đối với tội nhận hối lộ.

Đối với tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh, tuy hiện chưa áp dụng hình phạt tử hình, nhưng đại biểu Nguyễn Thanh Sang đề nghị cần xem xét nghiêm khắc hơn trong tình hình hiện nay.

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (đoàn TP.HCM) cho biết, có ý kiến cho rằng, nhiều trường hợp pháp luật quy định hình phạt tử hình nhưng trên thực tế lại không được áp dụng, từ đó cho rằng "án tử hình không còn cần thiết". Tuy nhiên, ông Nghĩa cho rằng cách lập luận đó chưa hoàn toàn chính xác.

"Vì sao không nghĩ rằng chính sự tồn tại của án tử hình đã tạo ra tác dụng răn đe mạnh mẽ, khiến các đối tượng phạm tội hành động dưới mức dẫn đến tử hình và do đó tòa không tuyên án tử hình. Tại sao chúng ta không nghĩ theo chiều đó?", ông Nghĩa nêu câu hỏi và nhấn mạnh, việc giữ lại hình phạt tử hình, trong nhiều trường hợp, chính là để đảm bảo hiệu lực răn đe, từ đó góp phần phòng ngừa tội phạm. Đây là một điều cần cân nhắc kỹ.

Đại biểu cũng đề nghị khi xây dựng luật hình sự, cần có sự cân bằng giữa việc bảo vệ quyền lợi của phạm nhân và nạn nhân.

"Trong một số trường hợp, nạn nhân chỉ là một hoặc vài cá nhân; nhưng cũng có những trường hợp nạn nhân là hàng vạn, hàng triệu người, trong đó có trẻ em, người già, người bệnh và nhiều nhóm yếu thế khác.

Rất nhiều người trong xã hội, đặc biệt là người yếu thế, không có điều kiện để tự bảo vệ mình. Họ đặt niềm tin vào pháp luật và vào Nhà nước. Do đó, khi thiết kế luật pháp, nhất là luật hình sự, chúng ta phải trả lời rõ ràng câu hỏi: Chúng ta bảo vệ ai? Và ưu tiên bảo vệ ai? Đây là cách tiếp cận mà tôi cho là hợp lý và nên được xem xét", ông Nghĩa bày tỏ quan điểm.

Vẫn bảo đảm xử lý nghiêm các trường hợp nghiêm trọng, có tổ chức

Giải trình sau đó, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long cho biết, đa số các đại biểu cơ bản đồng tình với nội dung do Chính phủ trình, đồng thời tập trung góp ý kiến sâu vào những vấn đề trọng tâm. Bên cạnh đó cũng có những ý kiến không hoàn toàn đồng thuận với một số đề xuất cụ thể, trong đó có đề xuất bỏ án tử hình đối với một số tội danh.

Phó Thủ tướng cho biết, Dự thảo bám sát và thể chế hóa quan điểm của Đảng về chính sách hình sự, đặc biệt là yêu cầu nêu từ Nghị quyết số 49 và Nghị quyết số 09, như việc giảm hình phạt tử hình, tăng áp dụng hình phạt tiền và các biện pháp thay thế hình phạt tù.

Đồng thời, dự thảo cố gắng căn chỉnh các quy định trong Bộ luật để phù hợp với thực tiễn, luật pháp quốc tế và yêu cầu quản lý.

Một yếu tố quan trọng khác là sự tham gia góp ý và thực tiễn áp dụng từ các cơ quan tố tụng như Bộ Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án, giúp đưa ra các đề xuất sát thực tiễn.

Cụ thể, với đề xuất bỏ án tử hình với 8 tội danh, ông Long cho biết, theo tổng hợp đến năm 2024, 142/193 quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc đã bỏ án tử hình trên phương diện luật định hoặc thực tiễn (tức là luật vẫn có nhưng không áp dụng).

Nếu lần này Quốc hội thông qua việc bỏ 8 tội danh nữa, thì số tội còn lại có mức hình phạt tử hình sẽ giảm từ 18 xuống còn 10. So với con số 44 tội có án tử hình trong Bộ luật Hình sự năm 1985, rồi 29 tội trong luật năm 1999, và 18 tội sau sửa đổi năm 2015 (bổ sung 2017) thì "đây là một bước tiến dài, thể hiện sự thay đổi căn bản trong quan điểm chính sách hình sự của nước ta, đặc biệt là với hình phạt nghiêm khắc nhất: tước quyền sống của con người".

Về tội vận chuyển trái phép chất ma túy, trong quá trình soạn thảo, cơ quan chuyên môn đã thảo luận rất kỹ. Trường hợp nếu vận chuyển phục vụ trực tiếp cho buôn bán hoặc sản xuất ma túy, thì vẫn có thể xử lý theo 2 tội danh còn giữ hình phạt tử hình là "mua bán" và "sản xuất". Tức là vẫn bảo đảm xử lý nghiêm các trường hợp nghiêm trọng, có tổ chức.

Về việc tái hình sự hóa hành vi sử dụng trái phép chất ma túy, dự thảo cũng đã cân nhắc tới việc phân loại rạch ròi. Việc tái hình sự hóa chỉ áp dụng cho những trường hợp người đang cai nghiện hoặc đã cai nhưng tái nghiện, thất bại chứ không áp dụng một cách tràn lan, không có phân loại.

Phó Thủ tướng khẳng định, Chính phủ sẽ chỉ đạo Bộ Công an nghiên cứu, tiếp thu, giải trình đầy đủ, cụ thể, kèm theo các số liệu, lập luận, dẫn chứng rõ ràng, để trình Quốc hội xem xét trong kỳ họp thứ 10.

Đồng thời, Chính phủ cũng đang nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số luật có liên quan để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật.