Bà Sarah Dickerson thuộc Cơ quan An toàn Hạt nhân Quốc gia Mỹ (NNSA) cho biết rằng khoảng 16 kg uranium tinh chế ở mức cao đã được chuyển khỏi Việt Nam.
Chuyên gia này cho biết con số đó chưa đủ để chế tạo vũ khí hạt nhân, vốn phải cần tới 25 kg, nhưng có thể thực hiện được điều đó nếu kết hợp nó với nguyên liệu nguyên tử từ một nước khác. Theo bà Dickerson, một thỏa thuận giữa Hoa Kỳ và Nga hồi năm 2004 đã mở đường cho việc đưa uranium khỏi các nước thứ ba nhằm ngăn chặn nguyên liệu này rơi vào tay những kẻ khủng bố.
Bà nói: “Chúng tôi đã làm việc với Việt Nam trong một thời gian dài trong lĩnh vực an ninh hạt nhân nhằm đảm bảo rằng số uranium làm giàu ở mức cao được bảo vệ an toàn tuyệt đối theo tiêu chuẩn quốc tế. Chúng tôi tin rằng việc tăng cường an ninh sẽ giảm thiểu nguy cơ nguyên liệu đó rơi vào tay những kẻ khủng bố. Nhưng chỉ có một cách xóa bỏ hoàn toàn nguy cơ đó là loại bỏ vật liệu đó mà thôi”.
Bà cho hay rằng chiến dịch của hai nước không nhắm riêng vào Việt Nam, mà với tất cả các nước thứ ba có trong tay uranium làm giàu ở mức cao từ Nga như Cộng hòa Séc, Hungary hay Libya. Theo chuyên gia của Cơ quan An toàn Hạt nhân Quốc gia Mỹ, có nguyên liệu hạt nhân làm giàu ở mức cao như vậy ở trên lãnh thổ không có lợi gì cho Việt Nam vì họ phải mất nhiều tiền để bảo vệ an toàn để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Bà Dickerson nói rằng việc đưa nguyên liệu nguyên tử ra khỏi Việt Nam tương đối phức tạp nên phải mất tới gần một thập kỷ để lập kế hoạch. “Đây là một dự án đầy khó khăn, nhất là về mặt kỹ thuật. Chúng tôi đã làm việc với Việt Nam suốt 10 năm qua nhằm xóa bỏ hoàn toàn uranium làm giàu ở mức cao tại nước này. Đây là một trường hợp đặc biệt vì chúng tôi thực hiện một điều chưa từng làm. Chúng tôi có thể vận chuyển bằng đường hàng không sang Nga các nhiên liệu đã qua sử dụng trong các thùng thép chuyên dụng mới gọi là Type-C", bà nói.
"Dự án này thực sự là một thách thức về mặt kỹ thuật với sự tham gia của nhiều bên như Cộng hòa Séc, Nga, Canada, dĩ nhiên là cả Việt Nam cùng với Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế và Bộ Năng lượng Hoa Kỳ nhằm hoàn thành dự án quan trọng này”. Lượng nguyên liệu hạt nhân từ Việt Nam sẽ được mang tới một cơ sở an toàn ở Nga, và tại đây, nó sẽ được chuyển đổi thành uranium làm giàu ở mức độ thấp để sử dụng cho các lò phản ứng phục vụ cho mục đích nghiên cứu cũng như các nhà máy điện hạt nhân.
Kể từ năm 1983, một lò phản ứng tại Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt đã được Nga cung cấp nhiên liệu hạt nhân. Quá trình vận chuyển nguyên liệu hạt nhân khỏi Việt Nam được thực hiện trong điều kiện an toàn tuyệt đối với sự hợp tác toàn diện của nước chủ nhà. Bà Dickerson nói rằng Việt Nam không có lý do gì để không hợp tác vì sẽ được cung cấp nguyên liệu hạt nhân làm giàu ở mức thấp cho lò phản ứng phục vụ mục đích nghiên cứu cũng như được trả tiền cho việc chuyển nguyên liệu có thể chế tạo vũ khí hạt nhân.
Bà cho biết các bên rất quan tâm tới vấn đề an ninh, và phía Việt Nam chịu trách nhiệm đảm bảo an ninh tại thực địa bên trong lãnh thổ nước này.
Bà nói: “Chúng tôi không thể hoàn thành dự án này nếu thiếu sự trợ giúp của Việt Nam. Họ cung cấp lực lượng an ninh trong quá trình vận chuyển ở nước này. Việt Nam là một mắt xích quan trọng trong cả tiến trình”.
Báo chí Việt Nam dẫn lời các giới chức nhà nước cho biết 1.000 công an, bộ đội đã được huy động để bảo vệ dọc tuyến đường trong khi có 30 xe hộ tống trước và sau chiếc container chở nguyên liệu hạt nhân.
Như vậy, Việt Nam là quốc gia mới nhất ở châu Á được Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế tuyên bố không còn nguyên liệu hạt nhân có thể chế tạo bom nguyên tử.
Cơ quan An toàn Hạt nhân Quốc gia Mỹ cho hay Việt Nam vẫn sẽ tiếp tục sử dụng uranium làm giàu ở mức thấp (dưới 20%) cho lò phản ứng hạt nhân phục vụ cho mục đích nghiên cứu.
Theo NNSA, dù Việt Nam hiện không còn nguyên liệu hạt nhân làm giàu ở mức cao, cơ quan này tiếp tục làm việc với giới hữu trách địa phương nhằm bảo đảm rằng số uranium làm giàu ở mức thấp được bảo vệ một cách đầy đủ.
Cơ quan An toàn Hạt nhân Quốc gia Mỹ dự kiến sẽ chuyển 3 nghìn kg uranium khỏi nhiều nước đã được xác định vào cuối năm 2016 hoặc 2017.
Tường Bách (Tổng hợp)
