Nơi dừng chân của các cung tần mỹ nữ?
Dọc theo chiều dài đất nước, khi nhắc đến vẻ đẹp của người con gái, người ta thường nghĩ ngay tới những địa danh như Hải Phòng, Tuyên Quang, Thừa Thiên – Huế... Đó đều là quê hương của nhiều cô gái mang vóc dáng cân đối và vẻ đẹp đằm thắm, dịu dàng, thu hút ánh nhìn của người đối diện.
Tuy không nổi tiếng bằng, nhưng bất cứ ai ghé thăm dải đất thuộc hai huyện miền núi Tuyên Hóa và Minh Hóa (tỉnh Quảng Bình) đều không thể quên được những “bông hoa rừng” thanh thoát, má đỏ môi hồng làm say đắm lòng người ở nơi đây.
Đến nay, đã có rất nhiều lý giải khác nhau về hiện tượng lạ lùng, thú vị này, bao gồm cả huyền tích và những ghi chép lịch sử. Nổi bật trong đó là câu chuyện về nơi trú ngụ của các cung tần, mỹ nữ theo vua Hàm Nghi lập ấp ở chốn Sơn phòng từ lúc nhà vua hạ chiếu Cần Vương đánh Pháp. Và một câu chuyện khác mang tính huyền thoại về một loài thần dược có tên gọi là cây cỏ máu.
Trong cuốn sách “Gần 400 năm vua chúa triều Nguyễn” do NXB Thuận Hóa ấn hành năm 2012, tác giả Lưỡng Kim Thành ghi rằng: Năm 1885, khi quân Pháp đã làm chủ xứ Huế, thấy rõ nguy cơ nên Tôn Thất Thuyết đã chạy vào cung rước vua Hàm Nghi rời bỏ kinh đô lên căn cứ Tân Sở để tiếp tục kháng chiến.
Hàng nghìn người dắt díu nhau qua cầu Lợi Tế để đi về phía Bắc. Có rất nhiều cung tần, mỹ nữ và những người thân thích với hoàng gia ra đi trong biến cố này, trong số đó có cả bà Từ Dụ (mẹ vua Tự Đức), bà Trang Ý (vợ chính vua Tự Đức) và bà Học phi Nguyễn Thị Hương (mẹ nuôi của vua Kiến Phúc)...
Đoàn quân kháng chiến do Tôn Thất Thuyết cầm đầu đã hộ giá vua Hàm Nghi đi suốt một dặm dài từ Kinh đô Huế ra đến căn cứ Tân Sở ở Quảng Trị, rồi từ đây tiếp tục di chuyển vì tránh sự truy đuổi của quân Pháp đến vùng rừng núi thuộc các huyện Tuyên Hóa, Minh Hóa của tỉnh Quảng Bình và cuối cùng là ở vùng Hương Khê (tỉnh Hà Tĩnh).
Suốt cuộc hành trình này, rất nhiều người gốc gác hoàng gia, trâm anh thế phiệt đã bị rơi rớt lại, đặc biệt là sau khi vua Hàm Nghi bị bắt và phong trào Cần Vương tan rã. Hầu hết những người đi theo hầu hạ vua, trong số đó có nhiều cung tần, mỹ nữ đã ở lại vùng rừng núi kháng chiến này để sinh cơ lập nghiệp. Một số người lo sợ sau này bị liên lụy nên đã thay tên đổi họ để dễ hòa nhập với người địa phương, rồi qua ngày tháng, họ lấy chồng, lấy vợ sinh con đẻ cái và xem mảnh đất mới ấy như quê hương bản quán của mình...
Đọc ghi chép dựa trên sử sách, nhiều người hẳn đã có câu trả lời của riêng mình. “Khách phương xa đến chơi đều có chung một câu hỏi: Sao con gái ở vùng đất này lại có nhiều người xinh đến vậy? Sao làn da ai cũng trắng bóc, môi đỏ như son?... Dù là người dân bản xứ, nhưng chúng tôi vẫn không thể nào giải thích. Chỉ biết rằng, từ xa xưa, các thế hệ cha ông đã truyền tụng lại những câu chuyện liên quan đến các cung tần, mỹ nữ của vua Hàm Nghi trên đường tiến quân ra Bắc đã chọn vùng đất này ở lại để sinh cơ lập nghiệp. Có chăng, đó cũng là một lý do trùng hợp và có ý nghĩa về mặt lịch sử”, ông Đoàn Văn Hùng (82 tuổi), trú huyện Tuyên Hóa cho biết.
Huyền thoại về cây cỏ máu
Ngoài câu chuyện về các cung tần, mỹ nữ của vua Hàm Nghi, vùng đất nổi tiếng có nhiều giai nhân ở Quảng Bình còn được lý giải bởi một giai thoại ly kỳ khác liên quan đến một loại cây được gọi làcỏ máu, chỉ mọc duy nhất ở vùng rừng núi thuộc huyện rẻo cao Minh Hóa.
Theo khoa học, cây cỏ máu còn có tên gọi khác là cây máu người, cây dây máu – một loại cây dây leo lớn, thân gỗ, cây thường to bằng cổ tay. Loài cây này có tên gọi là cỏ máu bởi nó là dạng cây thân leo, nếu lấy dao chặt vào thân cây sẽ có nhựa màu đỏ chảy ra như màu máu.
Do có nhiều tác dụng quý cho sức khỏe, nhất là giúp bổ máu, dưỡng huyết nên từ hàng ngàn đời này người dân vùng cao thường lấy cây này làm nước uống hàng ngày. Anh Hồ Hùng, trú huyện Minh Hóa cho biết: “Cây máu có hai loại gỗ trắng và gỗ đỏ. Tuy nhiên, khi dùng cây cỏ máu làm thuốc, chúng tôi chỉ dùng loại gỗ đỏ. Bởi, cây gỗ trắng không tốt bằng loại gỗ đỏ”.
Hiểu được giá trị quý báu đó, trước đây, người Chứt, người Nguồn ở huyện Minh Hóa coi cây cỏ máu là cây thuốc bí truyền, họ chỉ hái về đủ dùng cho người trong gia đình và tuyệt nhiên không bao giờ tiết lộ cho người ngoài biết. Thế nhưng, trải qua thời gian khó khăn và một phần do người miền xuôi biết được giá trị của cây cỏ máu, tìm đến mua nên người dân ở đây đã vào rừng sâu hái cây cỏ máu mang về bán trong các phiên chợ.
“Khi hái từ rừng về, chúng tôi cắt khúc dài khoảng 50 phân rồi đốt như đốt than cho đến khi vỏ cây cháy sém, nhựa cây đủ độ chín thì lấy ra treo lên giàn bếp để dùng dần. Cây cỏ máu chỉ có tác dụng khi đốt qua lửa, tuy nhiên, nếu cây cỏ máu tươi bị đốt cháy quá lửa cũng sẽ làm mất hết dược chất của nó...”, bà Hồ Mình, trú huyện Minh Hóa chia sẻ bí quyết sử dụng cây cỏ máu.
Những người dân sinh sống lâu năm ở miền gái đẹp Tuyên Hóa, Minh Hóa kể rằng, cây cỏ máu có tác dụng chính là bổ máu, an thần, ăn ngon miệng, ngủ ngon giấc. Người Chứt, người Nguồn ở Minh Hóa thường sử dụng cây cỏ máu để nấu nước cho sản phụ uống sau khi sinh. Theo người dân ở đây, cây cỏ máu thường được cho sản phụ uống vào ngày thứ tư sau sinh để bồi bổ khí huyết, nhanh chóng hồi phục sức khỏe. Nhờ đó, làn da lại trắng hồng như tuyết, đôi môi lại đỏ như son, suối tóc lại đen nhánh óng mượt, chẳng khác gì lúc còn con gái đương thì...
Không chỉ sản phụ mới dùng được loại thuốc này mà ngay cả người bình thường, đàn ông, đàn bà, người già, người trẻ đều dùng được. Tuy nhiên, sản phụ nào đã từng dùng qua cỏ máu thì không được uống các loại lá khác như lá chè, lá vối, lá vằng... ở các đợt lâm bồn tiếp theo mà bắt buộc phải tiếp tục dùng loại cỏ này. Nếu không như vậy thì sản phụ đó sẽ bị “cái cỏ” ngay. “Cái cỏ” là tiếng người Nguồn chỉ sự không tốt, cũng giống như từ “uống lạc thuốc” của người dân miền xuôi.
Cách sắc cây cỏ máu để dùng cũng khá đơn giản: Lấy khúc cỏ máu treo trên giàn bếp xuống, rửa sạch bồ hóng rồi dùng dao chặt nhỏ thành dăm bào. Đem bỏ đủ lượng cỏ máu vừa đẽo ra vào nồi sắc lên, hằng ngày uống thay cho nước chè, nước vối. Nước cỏ máu sau khi sắc thường có màu đỏ tươi như máu. Khi uống có vị chát, ngọt nhẹ. Uống xong có vị ngọt hậu rất dễ chịu. Có một điều lạ là nước sắc từ cỏ máu không bao giờ bị thiu, dù để lưu cữu mấy ngày...
Theo tìm hiểu, cây cỏ máu ngày càng được nhiều người ở các vùng khác hỏi mua để sắc cho những người phụ nữ đang trong thời kỳ sinh nở. Còn đối với những người dân trong vùng, hễ nhà ai có con cái đi làm ăn xa như Hà Nội, Sài Gòn hay thậm chí ở nước ngoài, họ cũng tìm mua bằng được cây cỏ máu để gửi cho người thân sử dụng khi cần thiết.
NGÔ HUYỀN
