Đó là một tập tục của tín ngưỡng hiến sinh, dùng máu người để cúng các vị thần linh và tập tục này đã gây nên bao nhiêu cuộc đâm, giết người đẫm máu giữa dân tộc Cơ Tu với các dân tộc lân cận. Nhưng đó chỉ là thời kỳ còn chưa có ánh ánh của cách mạng.
“Săn máu”
Như lời già làng Hồ Văn Gói (xã Thượng Long, huyện Nam Đông, Thừa thiên Huế) nói thì đó là thời kỳ mà “người Cơ Tu mình đang sống trong vòng luẩn quẩn của hủ tục, bị chi phối bởi thần linh, chưa có đảng, chưa có cách mạng. Nay người dân mình khác nhiều rồi”.
Săn máu là một tập tục có thật trong quá khứ của dân tộc Cơ Tu
Đầu thế kỷ 20, cuốn sách “những kẻ săn máu” (Les Chasseurs de Sang) mà Le Pichon – một người lính viễn chinh Pháp được công bố đã gây rúng động lớn trong giới nghiên cứu về các dân tộc ở khu vực miền Trung Việt Nam. Và không ít người đã tỏ ra nghi ngờ về những dữ liệu mà nhà Le Pichon đưa ra, họ xem đó dường như có yếu tố nào đó của sự kỳ thị dân tộc đối với người Cơ Tu.
Trong hồi ký của nhà cách mạng Quách Xân cũng đã nhắc đến nhiều về tập tục này của người Cơ Tu, và đến nay, trong các công trình nghiên cứu về người dân tộc này, các nhà nghiên cứu Việt Nam cũng đã thừa nhận: Săn máu là một tập tục có thật trong quá khứ của dân tộc Cơ Tu.
Và những cuộc chiến do hận thù “săn máu – nợ đầu” kéo dài ngay trong tộc người này. Đã gây nên bao nỗi kinh hoàng cho những thương lái người Kinh khi đến buôn bán ở những mảnh đất thần bí này.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Hữu Thông (Viện văn hóa nghệ thuật miền Trung): Săn máu, săn đầu - vốn là dạng nghi lễ gắn với tín ngưỡng nông nghiệp nguyên thủy, khá phổ biến trong lịch sử xã hội nhiều tộc người. Trong loại hình tín ngưỡng sơ khai này máu đóng vai trò cực kỳ quan trọng, làm dẫn chất kết nối âm dương, trời đất - nhân tố cần thiết cho sự sinh trưởng và phát trển của cây trồng, tiền đề của sự no ấm.
Với quan niệm như vậy, nên khi bắt đầu mùa vụ, người Cơ Tu tiến hành nghi thức giết người bằng những mũi lao dài sau đó mang về cắm trên khu đất sản xuất, làm lễ cũng Giàng... với mong ước mùa sau thóc sẽ đầy bồ, rượu đầy ché, không còn bị đói, bị lạt do không có muối nữa.
Khi bắt đầu mùa vụ, người Cơ Tu tiến hành nghi thức giết người bằng những mũi lao dài sau đó mang về cắm trên khu đất sản xuất, làm lễ cũng Giàng...
Trong hồi ký của nhà cách mạng Quách Xân có miêu tả đầy đủ tập tục này của người Cơ Tu. Những vụ đâm người do mâu thuẫn cá nhân như lời già làng Hồ Văn Gói nói chỉ là số ít. Những mùa săn máu của người Cơ Tu trước đây chủ yếu liên quan đến quan niệm về thần linh của cộng đồng, dung máu người để cúng Giàng, mong cho mùa màng được tốt, trong làng không còn ai bị “chết xấu” nữa.
Nạn nhân của những vụ săn máu vì cộng đồng này thường chẳng có thù oán gì với những kẻ đi đâm người. Họ chẳng biết vì sao lại chết. Những trận chiến như vậy thường được đồng bào gọi với cái tên “giặc mùa”.
“Một buổi chiều, phía tây trời có ráng úa, lờn vờn nhiều chòm mây xám xịt, có ngấn tím. Tưởng chừng như sắp mưa. Thế nhưng nhiều cụ có kinh nghiệm, nhìn khắp 4 chân trời rồi nhìn nhau bất giác thốt lên: Trời động rồi!
Trời động rồi! Câu này được loan đi rất nhanh khắp các thôn xóm và gieo nỗi kinh hoàng cho những gia đình có người thân đi làm ăn trong núi. Không phải động ở đồng bằng mà động trong rừng núi, động ngay trong đồng bào người Cơ Tu.
Một tai họa hằng năm đến với dân thung lũng, có cầu trời, khấn phật cũng không thể tránh khỏi”, Quách Xân viết về giăch mùa trong hồi ký.
Những tai họa này người Cơ Tu vùng Tây Quảng Nam, Thừa thiên Huế ngày trước đều biết đến, nhưng không thể tránh khỏi bởi thời kỳ này, tục săn máu đã ăn sâu vào máu người Cơ Tu, khi mà đồng bào vẫn đang sống theo lối hỏa canh, chưa có chính quyền cách mạng.
“Nợ đầu”
Trong ký ức của già làng Hồ Văn Gói ở thôn Kadong thì những mùa săn máu của cha ông mình đã trở thành quá khứ. Ông cũng như những thế hệ sau này trong làng chỉ biết đến qua những câu chuyện của các vị cao niên. Dường như nó có sự ám ảnh rất lớn đối với ông và mọi người trong bản. Những câu chuyện đâm người trong ngôi làng ông ở cũng diễn ra từ thời “chưa có cách mạng, chưa có cụ Hồ”.
Hủ tục nặng nề này diễn ra trong một thời kỳ dài khiến người Cơ Tu luẩn quẩn trong vòng nợ “máu trả bằng máu”.
“Ngày xưa người Cơ Tu mình có tục nợ máu trả bằng máu, dùng mác lào (tên của một loại giáo đi săn - Pv) đâm nhau. Thường đâm nhau là do mắc mớ về của cải. Hoặc là có ấn tượng xấu về nhau. Như anh nhà giàu, có nhiều thóc gạo, nhiều thanh la, chiêng ché, có con trai, có con gái, nhiều trâu nữa, tôi ghét anh thì tôi sẽ đi đâm anh. Nhiều vụ chẳng thù oán gì mà chỉ qua sự ghét thế thôi”, ông Gói bắt đầu kể.
Theo lời già làng Gói kể thì trước kia khi chưa có cách mạng người Cơ Tu sống chỉ phân biệt giữa các thôn làng với nhau. Khu vực xã Thượng Long trước kia có tên là Tà Vạt. Và người Cơ Tu nơi đây cũng mang trong mình niềm kiêu hãnh mong muốn được trở thành người hùng của bản làng qua những lần đi đâm người thành công.
A Rếch Hinh là thế hệ người Cơ Tu ở Thượng Long sinh ra và lớn lên sau chiến tranh. Những câu chuyện về tục săn đầu, mà anh gọi tiếng Cơ Tu là “Tác Cóp” chỉ được nghe lại qua lời kể của người ông. Và nó cũng trở thành nỗi ám ảnh trong người Hinh khi trong làng có mâu thuẫn với người Cơ Tu ở làng khác, đi đâu Hinh không dám nhận ở làng mình vì sợ bị trả thù nhầm. Mà khi bị như thế thì bản thân Hinh cũng được biết, nó kinh hoàng lắm.
“Các anh là những người lớn lên sau này, các anh có sợ phong tục này của dân tộc mình không?”, tôi hỏi A Hinh.
“Sợ chứ sao không. May mà có giải phóng chứ không thì sợ lắm. Có những lúc đâm nhau cả ngày cả đêm. Mà khi đâm xong thì những người đi đâm còn phải cắt đầu mang về nữa để chứng minh cho làng mình được biết là mình đã đâm người. Làng sẽ tổ chức giết con trâu và cúng Giàng. Làm lễ như làm nhà mồ, để cầu mong Giàng phù hộ cho bản làng được bình yên, được có cái ăn no”, Hinh nói.
Trong ký ức nhiều người già trong bản, họ sợ chứ cái hủ tục này. Có những lúc đâm nhau cả ngày cả đêm. Và may ánh sáng cách mạng đến họ mới bỏ được hủ tục này
Hủ tục nặng nề này diễn ra trong một thời kỳ dài khiến người Cơ Tu luẩn quẩn trong vòng nợ “máu trả bằng máu”. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, lợi ích cộng đồng là nguyên nhân chủ yếu của những vụ đâm người trong quá khứ.
Ngày đó, người đàn ông Cơ Tu nào làm tròn nhiệm vụ đâm người, mang lại sự bình yên cho dân làng thì sẽ được tôn sùng như những người anh hùng. Sẽ được những cô gái trong bản yêu mến, được bàn chuyện “đại sự” với hội đồng già làng.
Nhưng rồi sự bình yên sau những lần cúng tế thần linh không thấy đâu, đổi lại là bản làng phải đối mặt với nguy cơ bị trả thù, đồng bào phải sống trong những chuỗi ngày dài lo âu. Săn máu – nợ đầu diễn ra khiến nhiều bản làng sống trong hận thù suốt nhiều năm trời. Có những trận “giặc mùa” kéo dài liên miên hàng chục năm, cướp đi sinh mạng của không biết bao nhiêu con người
Sa Hà - Sông La
(Bài 2: Ám ảnh những trận tắm máu trong hận thù)
