Những nét riêng của làng nghề làm bún hơn 400 năm tuổi
Ngày 18/2, thông tin từ UBND Tx. Hương Trà, Tp.Huế, nhằm quảng bá và tôn vinh những giá trị văn hóa đặc sắc của làng nghề làm bún Vân Cù ( xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà) vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, địa phương sẽ tổ chức Lễ đón nhận danh hiệu này vào ngày mai 19/02 (nhằm ngày 22 tháng Giêng năm Ất Tỵ) tại Miếu Bà Bún, thôn Vân Cù - Nam Thanh.
Người dân làng Vân Cù trong một công đoạn sản xuất bún.
Thông tin từ phòng VH&TT Tx.Hương Trà, Vân Cù là một làng nghề thủ công truyền thống làm bún có lịch sử hơn 400 năm, là địa phương duy nhất ở miền Trung tổ chức lễ tế vị tổ nghề là Bà bún vào ngày 22 tháng Giêng âm lịch.
Sở dĩ bún Vân Cù nổi tiếng là trong quá trình sản xuất, người làm bún không dùng bất cứ chất phụ gia nào trừ muối sống để ngâm, vo gạo, nuôi bột nhằm làm sạch các tạp chất, khử khuẩn, khử chua.
Đây cũng là lý do bún Vân Cù chỉ để được trong môi trường tự nhiên trong 24 giờ, nhưng cũng chính là lợi thế được người tiêu dùng tin tưởng, lựa chọn. Trong đó, bún con – thành phẩm của mẻ nước đầu tiên khi luộc bún được khách hàng đánh giá cao nhất. Nhưng dù là bún con hay bún rời, đặc trưng của bún Vân Cù là sợi mịn, có màu trắng trong, bề mặt bóng, khi ăn không chua mà thơm mùi bột, không bở mà cũng không dai quá.
Người dân làm bún ở Vân Cù sẵn sàng chia sẻ bí quyết làm nghề cho những người từ địa phương khác.
Có một thực tế, phần nhiều các làng nghề đều khắt khe, nghiêm ngặt trong việc truyền nghề, như không truyền nghề cho con gái, không truyền nghề cho người khác làng, thậm chí một số nghề người trong cùng một làng cũng không truyền nghề cho nhau. Nhưng ở làng bún Vân Cù thì ngược lại.
Các bậc cao niên, nghệ nhân, thợ lành nghề ở làng bún Vân Cù luôn sẵn lòng chia sẻ kỹ thuật, quy trình, kinh nghiệm làm bún không phân biệt con trai, con gái hay con rể và cả người từ nơi khác đến học nghề. Cũng chính điều này, nghề bún Vân Cù đã được tỏa đi khắp các tỉnh, thành bạn, như: Quảng Trị, Đà Nẵng, Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh...
Hiện nay, sự hỗ trợ của máy móc và nguồn nước máy sạch không chỉ tăng sản lượng, rút ngắn thời gian làm bún xuống chỉ còn 1 - 2 ngày mà còn giúp chất lượng của các mẻ bún ổn định hơn và ít có sự khác biệt lớn giữa các hộ sản xuất trong làng. Tuy nhiên, để tạo nên chất lượng khác biệt so với những vùng làm bún khác, người làm bún Vân Cù vẫn đảm bảo một số quy trình truyền thống chứ không hoàn toàn "giao việc" cho máy móc.
"Nếu quá phụ thuộc vào máy móc mà không biết các bí quyết chọn gạo, cách ngâm và ủ, cách vào nước, cách ngửi mùi gạo sau khi ngâm… thì người thợ chưa có những mẻ bún ngon nhất, chất lượng nhất. Vì vậy, nghề này cần kết hợp giữa máy móc hiện đại và các phương thức truyền thống, đó cũng là cách để bảo tồn các giá trị phi vật thể gắn với nghề làm bún ở làng Vân Cù hiện nay", nghệ nhân dân gian Nguyễn Văn Tích, trú ở Tp.Huế chia sẻ.
Chú trọng bảo tồn di sản văn hóa với phát triển sản xuất
Bà Đặng Thị Hương, Chủ tịch UBND xã Hương Toàn cho biết, làng Vân Cù hiện có hơn 100 hộ làm bún trên với hơn 300 lao động thường xuyên và một bộ phận đáng kể tham gia vào các dịch vụ cung cấp nguyên vật liệu, tiêu thụ sản phẩm. Nếu như trước đây được coi là nghề phụ thì nay, nghề làm bún trở thành nghề chính, có hộ thu nhập từ 25 - 30 triệu đồng/tháng.
Đoàn Thanh niên Hương Trà Livestream giới thiệu di sản văn hoá phi vật thể quốc gia nghề làm bún Vân Cù.
Theo ông Đỗ Ngọc An, Phó Chủ tịch UBND Tx. Hương Trà, trong định hướng chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghề thủ công làm bún làng Vân Cù trong bối cảnh hiện nay, Hương Trà sẽ đẩy mạnh nhiều hơn những giải pháp đồng bộ, chú trọng cả về khía cạnh bảo tồn di sản văn hóa với phát triển sản xuất để đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững.
Cụ thể, các hoạt động thực hành và truyền dạy bài bản sẽ được lồng ghép với bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cùng với những chính sách chung khuyến khích hỗ trợ phát triển nghề, làng nghề trong những giai đoạn nhất định nhằm phát huy tiềm năng, vị thế.
Cụ thể, các hoạt động thực hành và truyền dạy bài bản sẽ được lồng ghép với bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cùng với những chính sách chung khuyến khích hỗ trợ phát triển nghề, làng nghề trong những giai đoạn nhất định nhằm phát huy tiềm năng, vị thế.
"Hương Trà cũng sẽ lồng ghép các chương trình mục tiêu ở khu vực nông thôn, có chính sách hỗ trợ kinh phí đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật và xử lý môi trường; Thực hiện chính sách ưu đãi vốn vay, hỗ trợ phát triển sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm; Khai thác nhãn hiệu chứng nhận OCOP; Đẩy mạnh hơn nữa việc đăng ký nhãn hiệu, đăng ký mã QR và quảng bá sản phẩm theo hướng kiểm định chất lượng, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm... Và vấn đề này cần sự chung tay của nhiều cấp, nhiều ngành, sự hỗ trợ cả về kinh phí lẫn cách thức, cơ chế, mô hình…", ông Đỗ Ngọc An cho hay.
"Giải pháp phát triển du lịch gắn với làng nghề bún Vân Cù phải đảm bảo người dân địa phương là những người thụ hưởng chính từ bất kỳ hoạt động du lịch nào liên quan, cũng như đóng vai trò chính trong quản lý hoạt động du lịch", Phó Chủ tịch UBND Tx. Hương Trà Đỗ Ngọc An khẳng định.
Dũng Hoàng - Lê Kông
