Đèn giao thông (còn được gọi là đèn tín hiệu giao thông, đèn điều khiển giao thông hay đèn xanh đèn đỏ) là một thiết bị được dùng để điều khiển giao thông ở những giao lộ có lượng phương tiện lưu thông lớn (thường là ngã ba, ngã tư đông xe qua lại). Mọi người tham gia giao thông đều phải tuân theo sự chỉ dẫn của hệ thống đèn này: Đỏ - dừng; xanh - đi; vàng - chuẩn bị. Dù xuất hiện phổ biến trên khắp thế giới nhưng không phải ai cũng biết lịch sử ra đời của đèn giao thông.
Theo BBC, tình trạng ùn tắc giao thông xuất hiện trước cả khi con người phát minh ra xe ô tô. Trong những năm 1860, xe ngựa kéo và người đi bộ đã chen chúc nhau trên những con đường ở Thủ đô London, Anh.
John Peake Knight, một nhà quản lý đường sắt tại Anh, đã kiến nghị một giải pháp để kiểm soát giao thông trong ngành đường sắt. Knight trang bị những cột đèn tín hiệu bao gồm các biển báo nhỏ kéo dài từ một cây cột lớn để chỉ dẫn đoàn tàu có thể vượt qua hay không.
Cột đèn ra hiệu lệnh bằng biển báo "Dừng lại" hoặc "Đi tiếp" vào ban ngày. Các tín hiệu trên biển báo được thay thế tương ứng bằng đèn khí gas màu đỏ và màu xanh vào ban đêm. Khí gas được đưa vào từng đèn theo hệ thống van và khi cần thắp sáng đèn nào, một sĩ quan cảnh sát ở ngay bên cạnh cột đèn sẽ vặn to đèn đó và vặn nhỏ đèn kia.
Ngày 9/12/1868, hệ thống đèn tín hiệu giao thông đầu tiên trên thế giới được lắp đặt tại giao lộ giữa phố Bridge và phố Great George, gần tòa nhà Quốc hội, London, Anh. Tuy nhiên chỉ 1 tháng sau đó, hệ thống đèn trên phát nổ khiến một cảnh sát bị thương khi đang điều chỉnh. Dự án vì thế ngay lập tức bị dừng lại do lo ngại những sự cố tương tự xảy ra.
Sau vụ tai nạn, phải mất thêm vài chục năm trước khi đèn tín hiệu giao thông trở nên phổ biến trở lại. Chúng xuất hiện chủ yếu ở Mỹ do có nhiều ô tô đi trên đường. Đầu những năm 1900, một số ý tưởng sáng chế tiếp theo ra đời.
Lester Wire, sĩ quan cảnh sát tại thành phố Salt Lake và chiếc đèn giao thông do ông sáng chế.
Năm 1910, nhà phát minh người Mỹ Ernest Sirrine giới thiệu đèn giao thông điều khiển tự động ở Chicago. Năm 1912, Lester Wire Farnsworth, sĩ quan cảnh sát tại thành phố Salt Lake, Utah, là người đầu tiên phát minh ra đèn giao thông chạy bằng điện với hai màu đỏ và xanh lá cây.
Tháng 8/1914, Công ty tín hiệu giao thông ra đời ở Mỹ và chịu trách nhiệm lắp đặt đèn giao thông tại các ngã tư ở bang Ohio. Khi đó, đèn tín hiệu vẫn chưa có đèn vàng nên mỗi khi chuẩn bị chuyển trạng thái, cảnh sát giao thông phải bấm một chiếc còi hú vang để báo hiệu cho các tài xế.
Tới năm 1920, hệ thống này mới có đủ 3 màu, vàng, xanh, đỏ do sĩ quan cảnh sát Williams Potts, sống tại Detroit, phát triển.
Gerrette Morgan là người đặt nền móng cho hệ thống tín hiệu giao thông hiện đại.
Năm 1923, Gerrette Morgan nhận bằng phát minh thiết bị điều khiển tín hiệu giao thông dù ông không phải là người trực tiếp làm nên cuộc cách mạng đèn tín hiệu giao thông hiện đại. Phát minh của Morgan xuất phát từ tình trạng tai nạn xảy ra thường xuyên trên đường phố Mỹ vào thời gian đó. Ông nhận ra cần phải có một tiêu chuẩn thống nhất để hệ thống tín hiệu sẵn có hoạt động thật hiệu quả.
Sau khi nghiên cứu, Morgan đã thiết kế một cột tín hiệu điều khiển giao thông hình chữ T. Trên đó có treo một hệ thống đèn đủ 3 màu: Xanh, đỏ và vàng với các quy định hết sức nghiêm ngặt. Màu xanh - được phép đi; màu đỏ - dừng lại; màu vàng – dừng lại ở tất cả các hướng.
Tuy vậy, hệ thống này vẫn cần có người vận hành. Chỉ tính riêng tại New York, hơn 100 cảnh sát phải làm việc 16 giờ một ngày và tổng tiền lương ở mức 250.000 USD mỗi năm. Trước những bất cập trên các kỹ sư được lệnh phát triển hệ thống đèn hoạt động tự động. Tuy nhiên, phải gần 20 năm sau, mong muốn này mới trở thành hiện thực.
Năm 1950, đèn xanh đỏ tự động được sử dụng rộng rãi ở Canada và phát triển nhanh chóng trên thế giới. Ngày nay, hệ thống đèn tín hiệu ngày càng hiện đại, tích hợp nhiều tính năng như đếm lùi, đa chế độ hay tự động chụp hình xe vượt đèn đỏ.
Minh Hoa (t/h)
