Rau dền là một loại thực vật cổ xưa có nguồn gốc từ Bắc và Trung Mỹ nhưng cũng được trồng ở Trung Quốc, Ấn Độ, Đông Nam Á, Tây Phi và Caribê...
Rau dền được các nhà nghiên cứu phân loại là nhóm giả ngũ cốc (pseudocereal), nói chính xác đây không phải là một loại hạt ngũ cốc giống như yến mạch hoặc lúa mì, nhưng nó có chung một bộ chất dinh dưỡng và được sử dụng theo những cách tương tự.
Cụ thể, sau khi thu hoạch, hạt rau dền sẽ được sử dụng giống như các loại ngũ cốc khác, ví dụ như yến mạch và gạo. Loại hạt tự nhiên này có chứa rất nhiều chất dinh dưỡng thiết yếu đối với sức khỏe, bao gồm protein, chất xơ, chất chống oxy hóa và một số vi chất khác. Bên cạnh đó rau dền thường có vị thơm ngọt dễ chịu và có thể được sử dụng linh hoạt để chế biến thành nhiều món ăn bổ dưỡng khác nhau.
Đây cũng là lý do vì sao kể từ những năm 1970, rau dền đã trở thành một loại thực phẩm và mỹ phẩm trị giá hàng tỷ USD. Những người theo đuổi chế độ ăn uống khỏe mạnh sẽ thấy rau dền ngày càng xuất hiện nhiều trong các cửa hàng tạp hóa ở Mỹ, hoặc trong các quán ăn nhanh trên khắp Mexico và ngày càng tăng ở châu Âu cũng như châu Á-Thái Bình Dương.
Tsosie-Peña, cư dân vùng Santa Clara Pueblo, New Mexico nói: “Đây là một loài thực vật có thể nuôi sống thế giới".
Ít người biết rau dền đã được trồng phổ biến trong khoảng 8.000 năm ở nhiều nền văn minh trên thế giới, chẳng hạn như Maya, Inca và Aztec.
Trước khi người Tây Ban Nha đến châu Mỹ, người Aztec và Maya đã trồng rau dền để tạo ra nguồn cung cấp protein tuyệt vời, cũng như phục vụ mục đích nghi lễ. Khi những kẻ chinh phạt người Tây Ban Nha đến đây vào thế kỷ 16, họ đe dọa chặt tay bất cứ ai trồng rau dền, vì sợ mối liên hệ tâm linh của người Mỹ bản địa với thực vật và đất đai có thể làm suy yếu Cơ đốc giáo. Tuy nhiên, điều này không ngăn được những người nông dân tiếp tục trồng rau dền trong bí mật.
Ở Guatemala, rau dền phải đối mặt với một cuộc đại tuyệt chủng khác khi các lực lượng nhà nước bắt đầu nhắm vào người Maya và đốt các cánh đồng của họ, trong cuộc nội chiến 1960-1996. Để bảo quản thực phẩm truyền thống, người nông dân Maya đã đổ một ít hạt giống vào lọ thủy tinh để chôn trên cánh đồng hoặc giấu dưới ván sàn. Sau cuộc nội chiến, khi cảm thấy có thể trồng rau dền an toàn trở lại, họ lấy lọ hạt giống và bắt đầu chia sẻ chúng với những người khác.
Là loại thực vật 8.000 năm tuổi và phát triển ở khắp nơi trên thế giới, rau dền quả thực có sức sống mãnh liệt. Năm 2010, Thời báo New York đăng một bài báo về mối đe dọa tiềm tàng của “siêu cỏ” - loại cỏ tự phát triển để kháng thuốc diệt cỏ - bao gồm cả cây rau dền. Thuốc diệt cỏ được thiết kế để tiêu diệt tất cả các loại cây ngoại trừ cây trồng được biến đổi gen phù hợp. Nhưng, bằng cách nào đó, cây rau dền vẫn tồn tại - giống như đã tồn tại trong cuộc chinh phục của người Tây Ban Nha.
Một cây rau dền duy nhất có thể tạo ra hàng trăm hạt giống. Đối với nhiều nông dân bản địa ở Guatemala và Hoa Kỳ, trồng rau dền ngoài việc mang lại một mức độ độc lập về kinh tế nó còn mang lại một con đường dẫn đến chủ quyền về lương thực.
“Rau dền đã thay đổi hoàn toàn cuộc sống của các gia đình trong cộng đồng của chúng tôi, không chỉ về kinh tế, mà còn về tinh thần. Trồng cây truyền thống đã cho phép nhiều nông dân Guatemala hỗ trợ gia đình của họ từ quê hương của tổ tiên, thay vì làm việc ở thành phố Guatemala hoặc các đồn điền cà phê và chuối ven biển", một người dân Guatemala cho hay
Gần đây hơn, trong trận đại dịch, người này cho biết những gia đình có khu vườn riêng của họ, đặc biệt là trong các cộng đồng đã bị phong tỏa, cảm thấy yên tâm hơn khi biết họ có khả năng kiểm soát nguồn cung cấp thực phẩm của mình.
Khi biên giới quốc tế bắt đầu đóng cửa, Tsosie-Peña phải vội vã trở về Hoa Kỳ. Nhưng vài tháng trước, sau khi vắc-xin được phân phối rộng rãi ở Mỹ, bà cùng một vài người quay trở lại Guatemala. Họ mang hạt giống từ cây rau dền từng trồng trong vườn nhà để trồng trong một khu vườn chung.
Rau dền là cây bản địa của Bắc và Trung Mỹ nhưng cũng được trồng ở Trung Quốc, Ấn Độ, Đông Nam Á, Tây Phi,...
Như đã đề cập ở trên, rau dền thực sự là một loại thực phẩm cổ xưa rất giàu chất dinh dưỡng. Loại cây này được coi như nguồn protein hoàn chỉnh với 9 axit amin thiết yếu và các vi chất cần thiết khác như mangan, magiê, phốt pho, sắt, chất chống oxy hóa... Với nguồn dinh dưỡng phong phú, rau dền mang lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe như:
Tốt cho xương khớp
Rau dền chứa nhiều khoáng chất có lợi, đặc biệt là hàm lượng canxi trong rau khá cao mà ít loại rau củ nào có được. Vì vậy, đây là một trong những loại thực phẩm giúp tăng cường độ cứng của xương, làm giảm nguy cơ loãng xương do thiếu hụt canxi.
Tốt cho bệnh nhân tiểu đường
Các nghiên cứu chỉ ra rằng ăn rau dền thường xuyên sẽ giúp ổn định đường huyết, rất tốt cho bệnh nhân tiểu đường tuýp 2. Loại rau này còn giúp làm giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tình trạng tăng lượng đường trong máu như béo phì.
Ngăn ngừa bệnh tim mạch
Rau dền có khả năng làm giảm hàm lượng cholesterol trong cơ thể. Ngoài ra, tocotrienol – một loại vitamin E có trong loại rau này cũng giúp loại bỏ cholesterol xấu và ngăn ngừa bệnh mạch vành.
Cải thiện chứng thiếu máu
Việc thiếu hụt chất sắt trong cơ thể có thể gây ra hiện tượng thiếu máu. Hàm lượng sắt dồi dào trong rau dền giúp tăng lượng hemoglobin và tế bào hồng cầu, rất có lợi cho bệnh nhân thiếu máu.
Ngăn ngừa ung thư
Rau dền chứa một loại axit amin gọi là lysine. Chất này cùng với các khoáng chất (kali, phốt pho, magiê, sắt…) và vitamin C, E trong rau giúp ngăn ngừa các gốc tự do gây lão hóa và dẫn đến sự hình thành các tế bào ung thư.
Tốt cho tiêu hóa
Rau dền chứa hàm lượng chất xơ cao (gấp 3 lần so với lúa mì). Do đó, nó có thể giúp bạn cải thiện hệ tiêu hóa và ngăn ngừa táo bón. Rau dền còn rất tốt cho trẻ em và người lớn tuổi. Nước nấu từ lá cây dền tươi còn hỗ trợ điều trị tiêu chảy, xuất huyết và mất nước.
Có thể nói rau dền cung cấp rất nhiều chất dinh dưỡng quý giá đối với sức khỏe, do đó bạn nên bổ sung chúng thường xuyên vào chế độ ăn uống lành mạnh của mình.
Minh Hoa (t/h theo báo Nông Nghiệp Việt Nam, Lao Động)
