Trong một phòng thí nghiệm nhỏ ở Thủ đô Tbilisi của Gruzia, các nhà khoa học đang thử nghiệm loại virus giúp vô hiệu hóa các vi khuẩn kháng kháng sinh.
Quốc gia nhỏ bé tại khu vực Caucasus đang đi tiên phong trong công tác nghiên cứu phương thức đột phá nhằm giải quyết vấn đề kháng thuốc kháng sinh. Kháng thuốc xảy ra khi vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng thay đổi theo hướng làm vô hiệu hóa hoặc giảm hiệu quả các loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh nhiễm trùng. Bệnh có nguy cơ trở nên nghiêm trọng hơn, thời gian điều trị kéo dài, chi phí chữa trị tốn kém và có thể tử vong.
Các nhà khoa học Gruzia bắt đầu sử dụng "virus thực khuẩn" (bacteriophages) để điều trị những ca bệnh hiểm nghèo nhất.
Trong số này có một phụ nữ Bỉ bị nhiễm khuẩn nghiêm trọng, nguy hiểm đến tính mạng sau khi bị thương trong vụ đánh bom nhằm vào sân bay tại Brussels (Bỉ) năm 2016. Sau 2 năm điều trị kháng sinh không thành công, các bác sĩ tìm đến loại virus thực khuẩn từ các phòng thí nghiệm ở Tbilisi. Kết quả, bệnh nhân khỏi bệnh trong 3 tháng.
"Chúng tôi sử dụng những thể thực khuẩn để tiêu diệt vi khuẩn có hại nhằm chữa trị cho các bệnh nhân khi việc sử dụng kháng sinh không đem lại hiệu quả”, Tiến sĩ Mzia Kutateladze, Viện Vi khuẩn Eliava, cho biết.
Theo ông Kutateladze, ngay cả một vi khuẩn thông thường cũng có thể cướp đi mạng sống của bệnh nhân nếu mầm bệnh có khả năng kháng thuốc. Trong các trường hợp như vậy, liệu pháp virus thực khuẩn là một trong những phương án thay thế tốt nhất.
Thực tế phương pháp này đã được biết đến trong 1 thế kỷ, song phần lớn bị quên lãng và loại bỏ sau khi thuốc kháng sinh cách mạng hóa y học vào những năm 1930. “Cha đẻ” của liệu pháp này là nhà khoa học người Gruzia Giorgi Eliava. Ông từng làm việc tại Viện Pasteur ở Paris cùng với nhà vi sinh vật người Canada gốc Pháp Felix d'Herelle.
Trong bối cảnh Tổ chức Y tế thế giới (WHO) công bố kháng kháng sinh là mối đe dọa sức khỏe toàn cầu, liệu pháp được chú ý trở lại. Ưu điểm lớn nhất của nó là có thể tiêu diệt vi khuẩn mà không ảnh hưởng đến tế bào trong cơ thể người.
Một nghiên cứu gần đây cho thấy siêu vi khuẩn có thể khiến 10 triệu người tử vong/năm khi tình trạng kháng thuốc do lạm dụng kháng sinh đạt đến đỉnh điểm. Dù các loại thuốc dựa trên virus thực khuẩn không thể thay thế hoàn toàn thuốc kháng sinh song ưu điểm của chúng là giá rẻ, không có tác dụng phụ, không gây hại cho cơ quan hoặc các lợi khuẩn đường ruột.
Bác sĩ Lia Nadareishvili của Viện Eliava cho biết các nhà nghiên cứu đã tạo ra 6 virus thực khuẩn phổ rộng có thể chữa lành nhiều căn bệnh nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, ở khoảng 10% đến 15% số bệnh nhân, các virus thực khuẩn không có tác dụng. "Chúng tôi phải tìm được loại virus có khả năng tiêu diệt dòng vi khuẩn cụ thể", bà nói.
Tiến sĩ Kutateladze cho biết các thể thực khuẩn được điều chỉnh để nhắm mục tiêu vào các bệnh nhiễm trùng hiếm gặp, có thể được chọn từ bộ sưu tập khổng lồ đang được nghiên cứu ở Viện Vi khuẩn Eliava, cũng là bộ sưu tập phong phú nhất thế giới, hay từ trong đất, chất thải và nguồn nước bị ô nhiễm. Viện thậm chí còn có thể “huấn luyện” các thể thực khuẩn để chúng tiêu diệt thêm nhiều vi khuẩn có hại khác. Đây phương pháp trị liệu có giá thành rẻ và dễ tiếp cận.
Theo ông Kutateladze, khi kho kháng sinh truyền thống đang cạn kiệt dần, cần có thêm nghiên cứu lâm sàng hơn để cấp phép rộng rãi.
Năm 2019, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đã cho phép thực hiện nghiên cứu lâm sàng sử dụng vi khuẩn chữa nhiễm trùng thứ cấp ở bệnh nhân Covid-19.
Ngoài tác dụng điều trị trong y học, virus thực khuẩn còn được dùng để ngăn thực phẩm không ôi thiu, bảo vệ mùa màng và động vật khỏi các vi khuẩn có hại. Trong nghiên cứu công bố năm 2017, các nhà khoa học Canada còn phát hiện thể thực khuẩn có triển vọng được dùng để chống lại các vũ khí sinh học và ngăn chặn khủng bố sinh học, chẳng hạn như nguy cơ tấn công bằng bệnh than ở nơi đông người.
Minh Hoa (t/h)
