Các nhà lãnh đạo châu Âu đang xem xét, liệu tài sản bị đóng băng của Nga có thể được sử dụng để hỗ trợ cho Ukraine hay không. Tuy nhiên, một cuộc tranh luận kéo dài đã nổ ra xung quanh số tài sản của Điện Kremlin bị đóng băng ngay sau khi Nga tiến hành Chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào đầu năm 2022.
Khoảng 274 tỷ euro này vẫn đang bị phong tỏa, và những người phản đối việc tịch thu cảnh báo rằng động thái này có thể vi phạm luật pháp quốc tế và gây bất ổn cho thị trường tài chính.
Cho đến nay, các nước G7 đã tránh những rủi ro pháp lý và tài chính liên quan đến việc tịch thu toàn bộ số tiền này để chuyển cho Ukraine, thay vào đó chỉ sử dụng lãi suất từ tài sản bị đóng băng để vay 45,7 tỷ euro nhằm hỗ trợ trước cho Ukraine.
Nhưng một số đồng minh của Ukraine gồm Ba Lan, Vương quốc Anh và các nước vùng Baltic như Lithuania, Latvia và Estonia muốn đi xa hơn bằng cách tịch thu cả phần gốc, xét đến thiệt hại to lớn mà Nga đã gây ra.
Ban đầu, số tiền này đầu tư vào trái phiếu chính phủ ngắn hạn được ngân hàng trung ương Nga nắm giữ làm dự trữ. Hiện tại, hầu hết trái phiếu đã đáo hạn và số tiền mặt đang được tích lũy tại các ngân hàng lưu ký.
Khoảng 210 tỷ euro trong số này nằm ở các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU), trong đó phần lớn nhất, 183 tỷ euro, nằm tại Euroclear, một tổ chức thanh toán bù trừ tài chính có trụ sở tại Bỉ. Các khoản tiền còn lại được giữ tại các tổ chức tài chính ở Anh, Nhật Bản, Pháp, Canada, Thụy Sĩ, Úc và Singapore.
Tòa nhà Ngân hàng Trung ương Nga tại Moscow. (Ảnh: Maxim Shemetov/Reuters)
Bài toán kinh tế và rủi ro chính trị
Ngân hàng Thế giới ước tính rằng quá trình tái thiết Ukraine sẽ tiêu tốn 478,6 tỷ euro trong vòng 10 năm, con số này đã vượt tổng số tài sản Nga bị phong tỏa. Nếu một hoặc nhiều chính phủ phương Tây phản đối việc tịch thu, những quốc gia ủng hộ động thái này vẫn có thể hành động đơn phương.
Trong khi đó, các đồng minh châu Âu của Ukraine đang cân nhắc tăng cường hỗ trợ tài chính sau những tuyên bố của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng châu Âu phải tự lo cho an ninh của mình. Một số quốc gia như Pháp và Bỉ hiện đã phải đối mặt với mức nợ công trên 100% GDP.
Các nhà lãnh đạo châu Âu cho rằng nếu tịch thu tài sản ngay bây giờ, họ sẽ không thể sử dụng chúng như một con bài mặc cả trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào hoặc để thực thi một lệnh ngừng bắn.
Bộ trưởng Tài chính Pháp Eric Lombard hôm thứ Ba tuyên bố rằng việc tịch thu tài sản của ngân hàng trung ương là vi phạm luật pháp quốc tế. Ông cảnh báo rằng nếu tài sản của Nga bị tịch thu mà không có cơ sở pháp lý, "nó có thể gây rủi ro cho sự ổn định tài chính của châu Âu".
Thủ tướng Bỉ Bart De Wever cũng bày tỏ sự thận trọng: "Hiện tại, số tài sản này giống như một con gà đẻ trứng vàng. Lợi nhuận bất thường từ chúng đang được chuyển cho Ukraine".
Những người phản đối việc tịch thu lo ngại rằng các quốc gia và nhà đầu tư có thể do dự khi sử dụng các tổ chức tài chính châu Âu nếu họ sợ tài sản có thể bị tịch thu, làm suy yếu vai trò của đồng euro như một đồng tiền dự trữ quốc tế.
Cụ thể, các chính phủ e ngại rằng các nước như Saudi Arabia và Trung Quốc có thể bán tháo trái phiếu chính phủ châu Âu để đáp trả, làm tăng chi phí vay đối với những quốc gia vốn đã chìm trong nợ.
Tịch thu tài sản có hợp pháp theo luật quốc tế?
Một số chuyên gia lập luận rằng việc tịch thu tài sản có thể được coi là một biện pháp "đối phó" hợp pháp - một hành động mà thông thường là bất hợp pháp nhưng được chấp nhận như một cách để buộc Nga chấm dứt chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine.
Tuy nhiên, một số học giả khác lại cho rằng việc tịch thu sẽ không phải là một biện pháp đối phó hợp pháp. Lý do là, việc sử dụng biện pháp đối phó để bồi thường thiệt hại sẽ là "một sự mở rộng đáng kể so với cách chúng ta đã sử dụng biện pháp này trước đây", theo Giáo sư luật quốc tế Ingrid Brunk tại Đại học Vanderbilt. "Tôi sẽ coi đó là một sự vi phạm luật quốc tế về các biện pháp đối phó".
Ngoài ra, Giáo sư Ingrid Brunk nhấn mạnh rằng luật pháp quốc tế bảo vệ mạnh mẽ các khoản dự trữ của ngân hàng trung ương khỏi bị tịch thu - một nguyên tắc đã được "bảo vệ tuyệt đối trong suốt một thế kỷ".
Ông Tom Keatinge, Giám đốc Trung tâm Tài chính và An ninh tại Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh, nhận định rằng vấn đề pháp lý này có xác suất "50-50" và chủ yếu phụ thuộc vào "ý chí chính trị".
Đã có tiền lệ tịch thu tài sản bị phong tỏa?
Tài sản nhà nước bị đóng băng từng được sử dụng để bồi thường cho các nạn nhân trong vụ Iraq xâm lược Kuwait năm 1990 và vụ Iran chiếm giữ Đại sứ quán Mỹ năm 1979.
Tuy nhiên, những hành động đó được coi là hợp pháp vì chúng diễn ra trong khuôn khổ các thỏa thuận hòa bình hậu xung đột: một nghị quyết của Liên Hợp Quốc trong trường hợp Iraq và các thỏa thuận ngoại giao trong trường hợp Iran.
Nga đã nói gì về tài sản bị phong tỏa?
Điện Kremlin đã nhiều lần cảnh báo rằng việc tịch thu tài sản Nga là hành động bất hợp pháp và làm xói mòn niềm tin của các nhà đầu tư. "Chúng tôi coi những ý định này là trái pháp luật, và bất kỳ nỗ lực nào nhằm thực hiện chúng sẽ kéo theo hậu quả pháp lý rất nghiêm trọng", phát ngôn viên Điện Kremlin, Dmitry Peskov tuyên bố.
Về lý thuyết, Nga có thể tịch thu tài sản của khoảng 1.800 công ty phương Tây vẫn đang kinh doanh tại nước này. Các luật mới của Nga cho phép chính phủ tịch thu tài sản của các công ty đến từ những quốc gia bị coi là "không thân thiện".
Tuy nhiên, số tài sản phương Tây còn lại ở Nga không nhiều. Theo Trường Kinh tế Kyiv, các công ty nước ngoài đã chịu tổn thất hơn 155 tỷ euro kể từ năm 2022, chủ yếu do họ quyết định rời bỏ hoặc thu hẹp hoạt động tại Nga.
Lê Anh (Theo Euronews)
