Cách thức nhuộm răng đen của người Mường khác hẳn với một số dân tộc khác. Để có bộ răng đen đều và đẹp, người Mường chỉ dùng quả mè và quả sống, vốn là hai loại quả phổ biến trên rừng, được trồng cả trong vườn làm nguyên liệu.
Để nhuộm răng được đen và đều, chị em phụ nữ nơi đây dùng quả sống (một loại quả rừng lá xanh biếc to bằng bàn tay, quả to như quả xổ và có vị chua) thái ra phơi khô, nấu lên làm nước ngậm để làm sạch. Nước ngậm của quả sống có vị chua nên phải ngậm liên tục, hết vị chua thì bỏ đi thay bằng nước mới, cứ như vậy từ 4- 5 tiếng để cho lớp men ngoài răng mềm, ngấm màu đen của thuốc nhuộm dễ hơn.
Cầu kỳ như vậy nhưng có lẽ khó khăn nhất trong quá trình nhuộm răng phải kể đến thời gian dán quả mè lên răng. Qủa mè được dùng để nhuộm răng phải là mè non để có độ chát và “dính răng”. Mè non được đồ lên, đổ ra tách lấy vỏ ngoài và giã nhỏ, phần mè vừa giã được đem lên dán vào các dụng cụ như cuốc, xẻng, dao (được rửa sạch) với mục đích tạo phản ứng, độ đen cho thuốc nhuộm. Các mảng mè sau khi dán lên cuốc xẻng đã khô được mang ngâm nước cho mềm rồi sau gói vào lá chuối tiêu, mỗi lá bằng ngón tay và được đem nướng lên.
Theo kinh nghiệm của các chị em nơi đây, mè phải được gói vào lá chuối tiêu, vì lá chuối tiêu có vị khé, chát, hợp với mè. Quy trình “chế biến” mè không chỉ dừng lại ở đó mà sau khi được bọc lá chuối nướng xong, mè được bỏ ra giã lại một lần nữa rồi mới chính thức dính lên răng.
Để có một bộ răng đẹp, trong quá trình nhuộm đòi hỏi những người phụ nữ Mường kiên nhẫn. Họ cho rằng nhuộm răng không chỉ vất vả lúc ngậm quả sống khi phải “thưởng thức” đủ vị chua, vị chát và tê buốt, khó chịu nhức nhối mà khó khăn nhất vẫn là khi ngậm mè.
Theo kinh nghiệm, người Mường khi nhuộm răng chỉ ngậm mè vào buổi tối- trời thật tối hẳn và ngậm 5-6 miếng mè vừa bằng ngón tay thức suốt đêm khuya đến tận sáng mai khi hửng trời và bắt đầu một ngày lao động mới thì mọi người bỏ mè ra. Quy trình dán mè như vậy được tiến hành trong 3 đêm liên tục để răng nhuộm được đen và bền màu. để cho răng đẹp phải thường xuyên ăn trầu để giữ màu, nếu muốn răng đen nhánh dùng nhựa ở thân cây sim phơi khô bôi vào rang.
Phụ nữ Mường nói chung và ở Hòa Bình nói riêng, ngày xưa ai cũng nhuộm răng, tuổi bắt đầu nhuộm răng là từ thiếu nữ tầm 16-18, cứ tối đến là cả trai gái, cả già trẻ, từng tốp một 5, 6 người quây quần bên bếp lửa cùng nhau nhuộm răng. Ở Hòa Bình đã có nhiều mối tình được đơm hoa kết trái từ những buổi nhuộm răng như thế.
Về đất Hòa Bình ngày nay, không chỉ riêng Mường Động mà đa số các địa danh cư trú của người Mường như: Mường Vang, Mường Thàng, Mường Bi, hay đến cả ở thành phố Hòa Bình như … vẫn còn nhiều người Mường nhuộm răng.
Theo Dân trí
